İklim kriziyle mücadelede altı sıradışı ve etkili yöntem

İklim değişikliğini bilakis çevirmeye çalışmak, insanlığın karşılaştığı en şiddetli süreçlerden biri. Neyse ki, çevreyi etkileyen problemlerin tahlillerine baş yoran beşerler var.

BBC’nin Gezegeni Kurtarmanın 39 Yolu serisinde yer alan en iyi ve en sıra dışı altı tahlil şunlar:

1. Kız çocuklarının eğitimi

Eğitimin dünya çapında iyileştirilmesi, pek de kolay görünmüyor. Lakin bilhassa kız çocuklarının eğitimini güçlendirmek, yalnızca toplumsal ve ekonomik yarar sağlamakla kalmıyor, birebir vakitte iklim değişikliğiyle gayrete de yardımcı oluyor.

Bunun nedenleri ortasında kız çocukların eğitim hayatları devam ettiği sürece çocuk sahibi olmayı da daha ilerleyen yaşlara bırakmaları yer alıyor.

Dünyadaki kız çocuklarının tamamı ortaokulu bitirirse, 2050 yılına kadar kestirim edilen dünya nüfusu yaklaşık 840 milyon daha az olabilir.

İklim değişikliği kelam konusu olduğunda nüfusun tartışmalı bir husus olabileceği bir gerçek. Dahası fakir ülkelerde yaşayanların güçlü ülkelerdekilere kıyasla karbon ayak izleri çok daha düşük. Bununla birlikte üzerinde yaşadığımız gezegenin kaynakları üzerindeki baskı artarken, yükselen nüfus da değerli bir etken olarak ortaya çıkıyor.

Kız çocuklarının eğitim imkanlarına erişimini iyileştirmek, nüfustan çok daha büyük tesirler yaratabilir. Çalışma hayatı, iş dünyası ve siyasette yer alabilen bayanlar, iklim sorunun tahlilinin de anahtarını elinde tutuyor olabilir.

Araştırmalar, iklim siyasetlerinden sorumlu bayanların sayısının artırılmasının daha iyi uygulamaların hayata geçirilmesine yol açabileceğini gösteriyor.

Bunun ardında da tıpkı pandemi devrinde de görüldüğü üzere bayan önderlerin, bilimsel tavsiyeleri dinlemeye daha meyilli olmaları yatıyor.

Bugün birçok hayır kurumu eğitim için kıymetli maddi kaynaklar sağlıyor ve bunlar işe yarıyor. Örneğin Bangladeş’te ortaokula kaydolan kız çocuklarının sayısı 1980’lerde yüzde 39 düzeyindeyken, bugün neredeyse yüzde 70’e ulaştı.

2. Bambular yalnızca pandalar için değil

Bambu, dünyanın en süratli büyüyen bitkisi. Bir günde bir metreye kadar büyüyebilir ve karbonu ağaçlardan çok daha süratli emme özelliğine de sahipler. Ayrıyeten İşlenmiş bambu çelikten daha güçlü olabiliyor.

Bütün bunlar potansiyel olarak bu bitkinin mobilya ve inşaatlar için harika sürdürülebilir bir gereç haline getiriyor.

Çin’de bir vakitler bambu, “fakirlerin kerestesi” olarak görülüyordu. Lakin bu imaj, artık değişmeye başladı. Bambu bazlı eserler; çelik, PVC, alüminyum ve beton üzere materyallere sürdürülebilir ve karbon ayak izi düşük bir alternatif sunabilir.

Bambu yetiştirmenin öteki ekolojik yararları da var. Bu bitkiler, haşerelere karşı dirençli olma eğiliminde. Böylelikle toprak verimliliği artırılabilir, erozyonlar önlenebilir ve sel riski de azaltılabilir.

Arief Rabik, Endonezya’da tarım topraklarının yenilenmesi ve 1000 adet “bambu köyü” kurularak karbon emisyonlarının azaltılması üzerine çalışmalar yapan Çevresel Bambu Vakfı’nı yönetiyor.

Bu proje kapsamında, her yerleşim alanının, içinde hem tarım eserleri hem de canlı hayvanların olduğu yaklaşık 20 kilometrekarelik bir bambu ormanıyla çevrili olması öngörülüyor. Maksatları, bu projeyi dokuz ülkeye daha yayma.

Arief, “Toplucar, her yıl 1 milyar ton karbondioksiti atmosferden emecek ve dışarı atacaklar” diyor.

3. Etrafa ziyan verenlerle hukuk çabası

Etraf savunucuları, iklim değişikliğine karşı uğraşta hukukun gücünü giderek daha fazla kullanmaya başladı. Esasen hukuk sistemi, etrafa ziyan veren şirket ve devletleri denetim altında tutmak için eldeki en güçlü silahlardan biri.

Kısa bir müddet evvel Hollanda’daki bir mahkeme, petrol devi Shell’in, Paris İklim Mutabakatı’nda belirlenen maksatlara uyumlu siyasetler yapabilmek için emisyonlarını azaltmak zorunda olduğuna hükmetti. Bu karar bir dönüm noktası olarak görülüyor.

Dünyanın imdadına yetişen yalnızca etraf kanunları da değil. Avukatlar, iklim değişikliğiyle uğraşta insan hakları hukukunu, istihdam maddelerini ve hatta şirketlerin tüzüklerini kullanarak yaratıcı tüzel yollar buluyorlar.

Örneğin, 2020 yılında elinde yalnızca 35 dolar pahasında pay olan yatırımcılar, Polonya’da inşa edilen bir kömür santralinin imalini durdurmayı başardı. Pekala bu nasıl oldu? Etraf kümesi ClientEarth, güç şirketi Enea’nın kömür santrali inşasını destekleme kararına itiraz etmek için hem elindeki şirket paylarını hem de şirketler kanununu kullandı.

Mahkeme, yeni bir kömür santrali açmanın “ticari açıdan yasadışı ve berbat bir hamle” olacağına hükmetti.

4. Gazlı buzdolaplarının peşine düşmek

Buzdolabı, derin dondurucu ve klima üzere aygıtlar, hidroflorokarbonlar (diğer ismiyle HFC’ler) üzere kimyasal soğutucular içerir.

Lakin HFC’lerin buzdolabında kusursuz bir fonksiyon göstermesini sağlayan yalıtım gücü, birebir vakitte dünya için tehlikeli bir battaniyeye dönüşmesine neden oluyor.

Aslında, HFC’ler karbondioksitten bile daha güçlü bir sera gazı. 2017’de dünya önderleri bu unsurların kullanımını kademeli olarak sona erdirmeye karar verdi.

Tek başına bu adımın global ısınmayı 0,5 derece azaltacağı iddia ediliyor.

Fakat halihazırda var olan buzdolabı ve klimaların sayısı da çok yüksek. Buzdolabı emisyonlarının çok büyük bir kısmı kullanım ömürlerinin son devirlerinde ortaya çıkıyor. Bu da bu aygıtların geri dönüşümünü ve inançlı bir halde imha edilmesini kritik bir hale getiriyor.

Neyse ki, dünya genelinde uzman takımlar tehlikeli soğutucu gazların izini sürüyor ve bunları imha ediyor.

Bu gazları inançlı bir formda bulmayı, muhafazayı ve bunlarla başa çıkmayı amaçlayan bir şirket olan Tradewater’ın Maria Gutierrez, “Bize buzdolabı Hayalet Avcıları lakabını taktılar” diyor.

Bu şirket, eski depoları ve atık imha alanlarını araştırarak sıkıntılı soğutma ünitelerini buluyor ve uygun bir formda imha ediyor.

5. Su üzerinde daha kaygan gemiler

Global ticaret kelam konusu olduğunda, birkaç küçük yaratık çok önemli bir külfet yaratabilir.

Deniz nakliyatı, global ekonomimiz için hayati kıymete sahip.

Global ticaretin yüzde 90’ı gemilerle yapıyor. Denizcilik dalı, insan imali emisyonların yaklaşık yüzde 2’sini oluşturuyor. Üstelik bu sayının önümüzdeki yıllarda daha da artması bekleniyor.

Küçük bir deniz canlısı olan kaya midyesi, insanlık için bu kadar hayati ehemmiyete sahip deniz nakliyatında büyük bir sorunu da beraberinde getiriyor.

Kaya midyesi, midye ve yosunla kaplı gemiler, yanları pürüzsüz bir yapıya sahip olan “kaygan gemilere” kıyasla yüzde 25 daha kirli deniz dizeli kullanıyor. Böylelikle hem emisyonlar artıyor hem de yakıt faturası da yılda 31 milyar dolar yükseliyor.

Uzmanlar, bu midyelerin neden olduğu karbon emisyonu sıkıntısını azaltmak için gemilerin su üzerinde daha kaygan hale gelmesini sağlayacak yaratıcı tahlillerin peşinde koşuyor. Bunlar ortasında özel UV boyaların kullanılması ve küçük ölçekli elektrikli klorlamadan gövde bakım robotlarına kadar bir dizi prosedür yer alıyor.

Tüm bunların ardındaki ana fikir ise epeyce kolay: ‘Bir sorunu önlemek tedavi etmekten daha iyidir.’ Buradaki gaye da bu usul yapışkan deniz canlılarının sürü haline gelmeden gemilerin altında ve etrafında birikmesinin önüne geçmek.

Ne de olsa, plak birikimini önlemek için dişlerimizi sistemli olarak fırçalıyoruz, o halde neden tıpkı şeyi gemilerin bakımı için de yapmayalım ki?

6. Üstün pirinç

Pirincin yetişme sürecinde karbon ayak izinin de çok yüksek olduğunu biliyor muydunuz? Aslında pirincin karbon tesiri havacılık kesimiyle tıpkı.

Bunun ardında da pirincin büyük bir kısmının yabani otların oluşumunu engellemek için suyla dolu çeltik tarlalarında yetiştirilmesi yatıyor. Lakin bu kadar yüksek ölçüdeki su, oksijenin toprağa ulaşmasını engelliyor ve bu da metan üreten bakteriler için ülkü şartlar ortaya çıkarıyor.

Metan gazının global ısınmaya tesiri, kilogram başına karbondioksitin 25 katı.

İklim kriziyle çabada bilim insanları bir pirinç ihtilaline öncülük ediyor. Bunun yerine kuru tarlalarda yetiştirilebilen, su tasarrufu sağlayan, çiftçilere yardımcı olan ve metan emisyonlarını azaltan yeni pirinç çeşitleri geliştiriyorlar.

Memleketler arası Pirinç Araştırma Enstitüsü’ndeki 650 yeni pirinç çeşidi üzerinde çalışmalar yapıldı ve ziraî faaliyetlerde en iyi tiplerin kullanılmasına başlandı.

On yıl içinde üretilen pirinçlerin büyük kısmının gaz emisyonu daha düşük tiplerden geleceği umuluyor.

Görseller: Bu haberdeki ilüstrasyonlar, BBC’nin The Open University işbirliğiyle hayata geçirdiği İklim Tahlilleri projesi kapsamında hazırlandı.

Görsel Dizayncılar: Amelia Flower (@ameliaflower), Rohan Dahotre (@rohandahotre), Dandy Doodlez (@dandydoodlez), Kingsley Nebechi (@kingsleynebechi) ve Sarina Mantle.

Bu modül Gezegeni Kurtarmanın 39 Yolu serisinden uyarlanmıştır. Seriyi bu linkten İngilizce lisanında dinleyebilirsiniz. dinleyin.

Cumhuriyet