Brexit: Referandum sonrası 5 yılda Birleşik Krallık'ta neler değişti?

24 Haziran 2016’ın birinci saatlerinde Muhafazakar Parti’nin önde gelen siyasetçilerinden biri, Brexit referandumunun sonucunu “Birleşik Krallık siyasetinde bir ihtilal anı” olarak nitelendirdi.

Bunun nedenini anlamak kolay. Referandum öncesi İngiltere, İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda’dan oluşan Birleşik Krallık’ın Avrupa Birliği (AB) üyeliği siyasette 40 yıldan uzun müddettir tartışılıyordu. Lakin AB üyeliği, ülkenin en büyük siyasi hareketleri olan Muhafazakar Parti ve Personel Partisi tarafından kabul edilmişti, tartışma konusu değildi. AB üyeliği ülkenin gerek iç gerekse de dış siyasetinin köşe taşıydı.

Bugünlerde ülkede iktidardaki Muhafazakar Parti adeta büsbütün bir Brexit Partisi’ne dönüşmüş durumda. Ana muhalefetteki Personel Partisi ise AB üyeliği konusunda daha az istekli, katiyen AB’ye yine katılmaktan yana ise değil.

Elbette tüm ihtilaller üzere, muvaffakiyet ya da başarısızlık için karar vermek, tarihçilerin ve ihtilale karar veren sıradan insanların misyonu.

Pekala Brexit referandumunun üzerinden 5 yıl geçtikten sonra bu hususta neler söyleyebiliriz?

Kamuoyu

Brexit, İngiltere’de halkı, 17. yüzyıldaki iç savaştan bu yana görülmedik biçimde böldü. Temelinde buna pek şaşırmamak gerek. Çünkü referandum ve sonrasındaki tartışma, insanların kimlikleri, ülkelerinin dünyadaki rolü, daha globalleşmiş bir dünyada daha büyük meşakkatler çekip çekmedikleri, çok fazla etnik yapıdan ve ırktan insanların yaşadığı bir ülkede kendilerini rahat hissedip hissetmediklerine yönelik çok temel soruları da beraberinde getirdi.

Brexit referandumunun üzerinden tam 5 yıl geçti ve yapılan kamuoyu araştırmaları ülkede kamuoyunun Brexit konusunda her zamankinden fazla bölündüğünü gösteriyor. Yapılan tartışmalarda sesler eskisi kadar yüksek çıkmasa da, ülkenin ticaret mutabakatıyla 2020’de nihayet AB’den ayrılmasının akabinde durum bu.

Saygın kamuoyu araştırma şirketi National Centre for Public Research (Ulusal Kamuoyu Araştırma Merkezi) tarafından yapılan bir araştırma, halkın yüzde 82’sinin, bugün Brexit referandumu yapılsa birebir biçimde oy vereceklerini gösteriyor. Araştırmaya nazaran ülkede halk Brexit konusunda yeniden neredeyse ortadan ikiye bölünmüş durumda. AB’ye yine katılma konusunda bir referandum yapılsa, sonuç tekrar 2016’daki kadar yakın olacak.

Bundan sonra kamuoyunun görüşünün ne olacağı elbette yaşanacaklara ve Personel Partisi’nin kampanyasında Brexit’in yarattığı sıkıntılara mı değineceği, yoksa emekçi sınıfından seçmenleri partiden uzaklaştırma tasasıyla bu mevzuda sessiz mi kalacağına bağlı.

Yeni siyasi tercihler

İşte bu tartışma bizi, Brexit’in ülke siyasetinde yol açtığı ihtilale geri götürüyor.

Beşerler artık oy kullanırken yalnızca iktisada bakmıyor, kimlik ve kültür sınırları üzerinden tercih yapıyor.

Bu çok kolay bir yaklaşım olsa da, bir vakitler daha fakir ve daha az eğitimliyseniz, sola ve Personel Partisi’ne oy verme olasılığınız yüksekti. Bu artık büyük oranda bilakis döndü.

Seçmenler İngiltere’nin kuzeyinde, endüstrileşmemiş daha fakir bölgelerde on yıllardır birinci kere Muhafazakar Parti’ye oy verdi.

Ülkenin daha güçlü güney bölümünde, büyük oranda Brexit’e karşı çıkan seçmenler ve üniversite mezunları, bu bölgelerde seçilen Muhafazakar Parti milletvekillerini biraz kaygılandırıyor.

Siyasi tercihlerdeki bu değişimin kalıcı olup olmadığı, bundan sonra olacaklara bağlı. Bu da beni, yaşananlar hakkında geleceğin tarihçilerinin karar vermesi gerektiği konusundaki görüşüme geri getiriyor. Bu gazetecilerin işi değil.

Birleşik Krallık’a ne olacak?

Muhtemelen Brexit’in en önemli sonucu Birleşik Krallık’ın hayatta kalıp kalmayacağına yönelik potansiyel tesiri.

İskoçya’da Brexit referandumunda seçmenlerin yüzde 62’si, Birleşik Krallık’ın AB’de kalmasından yana oy kullandı.

Bağımsızlık ve AB yanlısı İskoçya Ulusal Partisi (SNP), Brexit’i, İskoçya’nın Birleşik Krallık’tan ayrılarak bağımsızlığını ilan etmesinin oylanacağı yeni bir referandum için münasebet olarak gördü.

İskoçya’da yapılan kamuoyu araştırmaları, yapılması halinde, böylesi bir referandumun yakın geçeceğini gösterse de, Brexit’in İskoçya’nın bağımsızlığı sıkıntısını yine canlandırdığı kesin.

Kuzey İrlanda’da ise Brexit, esasen kırılgan olan siyaseti istikrarsızlaştırdı. Kabaca tabir edersek, Birleşik Krallık’ta, Başbakan Boris Johnson’ın AB’nin tek pazarından ve gümrük birliğinden ayrılma kararı – ki bu sert Brexit olarak söz ediliyor- ülkesi ve AB ortasında bir yerde düzenleyici bir hudut oluşturulması manasına geliyordu.

Bölgedeki şiddetin tarihine bakıldığında, bu türlü bir hudut Kuzey İrlanda ile İrlanda Cumhuriyeti ortasında olamazdı. Bu nedenle İrlanda Denizi, hudut bölgesi olarak seçildi. Kuzey İrlanda ile Birleşik Krallık’ın geri kalanı ortasında ticaret zorlaşmış oldu.

2016’da Katoliklere kıyasla Protestanların Brexit lehine oy kullanması çok daha yüksek bir ihtimaldi. Artık ise kimilerinin büyük bir ironi olarak görebileceği biçimde, Birleşik Krallık’ın kalanıyla birlik yanlısı Protestanlar öfkeli.

Kimilerinin büyük ironi olarak görebileceği halde, Protestanlar, ticaret düzenlemelerinin temelinde kendilerini daha az Britanyalı hissetmelerine yol açtığını düşünüyorlar.

Hala bu düzenlemeler yalnızca Kuzey İrlanda’da değil, Birleşik Krallık ile AB ortasında da büyük ve tasa verici bir tansiyon kaynağı. Bu tansiyon, Brexit sonrası, Londra-Brüksel münasebetlerini daha da kötüleştirebilir.

Brexit’in iktisadı

Referandum kampanyası sırasında ve sonrasındaki tartışmaların birçok, doğal olarak AB’den, bilhassa de tek pazar ve gümrük birliğinden ayrılmanın ekonomik açıdan ne kadar akıllı bir karar olduğu üzerindeydi.

Birleşik Krallık, 2020’de AB’den sonlu bir hür ticaret mutabakatıyla ayrıldı. Lakin bu mutabakat yalnızca malları kapsıyor, hizmetleri değil. O nedenle de iktisada tesiri hakkında karar vermek sıkıntı.

Ülkede hükümetin açıkladığı resmi bilgiler, 2021’in birinci üç ayında AB ile ticaretin keskin bir formda azaldığını gösteriyor. Taraflar ortasında 2021’in birinci üç ayındaki ticaret seviyesi, 2018’in birebir devrine kıyasla yüzde 23,1 azaldı.

Elbette bu düşüşün ne kadar kalıcı olacağını ve ne kadar pandemiyle kontaklı olduğunu söylemek sıkıntı. Lakin ülkede Ulusal İstatistik Ofisi’nin işletmelerle ilgili son araştırması, Brexit’in Avrupa’yla ticaret yapan şirketler için Covid-19’dan fazla telaş yarattığını gösteriyor.

AB’yle imzalanan ticaret muahedesi, Birleşik Krallık’ın ünlü finans bölümünü kapsamıyor. Danışmanlık firması Ernst & Young’ın tahliline nazaran Birleşik Krallık’ın finans kesimini hala Avrupa’nın en büyüğü. Fakat 2019’da ülkede her dört sterlinin biri global mali hizmetler için harcanmıştı ve bu sayı artık, keskin bir düşüşe işaret eder biçimde beşte teğe indi.

Bundan sonra ne olacak?

Artık Brexit’in bir olaydan fazla bir süreç olacağı açık. Hem AB’den ayrılmak hem de AB’de kalmak için yürütülen kampanyalarda bu durum gözardı edilmişti.

Sürecin bu noktadan nereye evrileceğine Londra’da ve AB çapında önderlerin karar vermesi gerekiyor.

Son bir fikrimi de aktarayım: Brexit’le ilgili ağır bölünmeler, doğal olarak Birleşik Krallık’ta içe dönük bir yaklaşım sergilememize yol açtı. Brexit yanlıları ve terslerinin, son beş yılda ülkenin dünyadaki pozisyonunun gelişmelerden nasıl etkilendiği konusunda pek bir fikri yok.

Adil bir yorum olsun ya da olmasın, Brexit, Birleşik Krallık’ın dünyadaki müttefikleri ve düşmanları tarafından stratejik bir kusur olarak görülüyor. Bu algının varsayım edilmesi sıkıntı sonuçları olacak.

İster yanılgı olsun, ister fırsat ya da öbür bir şey…Brexit hakkında böylesi bir kararı yalnızca tarihçiler verebilecek. Muhtemelen de tıpkı fikirde olmayacaklar.

Cumhuriyet