Ankara’dan Taliban açıklaması yorumu: ‘Buranın patronu biziz’ mesajı veriyor, saldırganca bir tutum beklemiyoruz

Getty Images

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Cuma günü Diyarbakır’da gazetecilere yaptığı açıklamada “Biz şu anda ABD ve NATO ile Türkiye’nin Hamid Karzai’deki vazife alanı ne olacak, burada neleri kabulleniyoruz, neleri kabullenmiyoruz, bunların kararlarını aldık. En ülkü formuyla Afganistan’daki bu adımı atmış olacağız” açıklaması yaptı.

Daha evvelki açıklamalarla birlikte bu kelamlardan de Türkiye’nin Afganistan’ın başşehri Kabil Havalimanı’nda ne formda misyon alacağının katılaştığı anlaşılıyor.

Lakin şimdi bilinmeyen, en azından kamuoyuna açıklanmayan birçok ayrıntı var.

Bir yandan da Taliban, Salı günü yaptığı açıklamada Türkiye’nin, başşehir Kabil’deki Hamid Karzai Memleketler arası Havalimanı’nın güvenliğini üstlenme istikametinde attığı adımları “menfur” olarak nitelendirdi. Türkiye’yi “ülkedeki güçlerini genişletmeme konusunda” uyaran Taliban’dan yapılan açıklamada, “Karar ihtiyatsız bir karar ve egemenliğimizin, toprak bütünlüğümüzün ihlali ve ulusal çıkarlarımıza aykırı” tabirleri kullanıldı.

Getty ImagesKarzai, 2006’da ISAF kapsamında misyon yapan Türk askeriyle bir ortaya geldi

Hem Taliban’ın açıklaması karşısında Türkiye’nin alacağı tavrı hem de yanıtsız soruların karşılıklarını Türk ve Amerikalı güvenlik yetkilileriyle diplomatlara sorduk.

Taliban’ın reaksiyonu ne manaya geliyor?

Taliban’ın ABD askerlerinin 1 Mayıs’ta başlayan çekilme sürecinde yaptığı yabancı askerleri gaye alan açıklamaları, Ankara’da “Buranın işvereni biziz” bildirisi olarak algılanıyor.

Salı günü direkt Türkiye’yi gaye alarak yapılan açıklama da, bu “göstermelik açıklamaların bir devamı” olarak yorumlanıyor.

Ankara’da, Taliban’la yapılan görüşmelerle bu sorunun ortadan kaldırılabileceği, misyonun Taliban’a karşı değil yalnızca havalimanının güvenliğini sağlamak için gerçekleştirileceği bedellendiriliyor.

BBC Türkçe‘ye mevzuyla ilgili bilgi veren bir güvenlik yetkilisi, Taliban’ın ABD’nin çekilmesinin akabinde milletlerarası alanda bir tanınırlık teşebbüsünde olduğunu, bunun için Rusya, İran ve Çin’le görüşmelere başladığını, bu kapsamda saldırganca bir tavır takınmalarının beklenmediğini söyledi:

“Amerikan askerlerini işgalci olarak gördükleri yanlışsız. Fakat bizim temasımız var, bizim bir işgal gayemiz olmadığını biliyorlar. Bunlar sembolik açıklamalar. Art planda milletlerarası topluluğa verilen ‘Bizim dediğimizin dışında bir şey olmaz’ iletisi bu. Münasebetiyle Türkiye’ye yönelik saldırganca tavır olacağını sanmıyoruz.”

BBC Türkçe‘ye hususla ilgili bilgi veren Türk diplomatik kaynaklar da, misyonun ‘Afgan halkının faydasına yapıldığına’ dikkat çekiyor:

“Taliban’ın ülkedeki tüm yabancı askerlerin ayrılmaları tarafındaki tavrı biliniyor. Lakin kelam konusu misyonun, Afgan halkının karşı karşıya olduğu önemli insani kriz karşısında, tüm Afgan halkının faydasına olacağı vurgusu yapılmaya devam edilecektir.”

BBC

Hamid Karzai Memleketler arası Havalimanı’nın güvenliğinin Türkiye tarafından sağlanmasını kim talep etti?

2002’de Afganistan’da başlatılan muharip nitelikteki Milletlerarası Güvenlik Yardım Kuvveti (ISAF) harekâtı 2014 yılı sonunda tamamlandığında, ülke çapında güvenlik sorumluluğunun 2015 yılı başından itibaren bütünüyle Afganistan tarafından üstlenilmesi kararlaştırılmıştı.

Lakin Afganistan, ülkedeki güvenlik, ekonomik ve yetişmiş insan kaynağı eksikliğinden ötürü havalimanlarının güvenliğini üstlenemedi. Bu sebeple Hamid Karzai Memleketler arası Havalimanı’nın askeri kısmının işletmesini Türkiye üstlendi.

Türkiye’nin bu alandaki deneyimi ve Afganistan’daki taraflar üzerinde tesirli olan bölge ülkeleriyle iyi bağları göz önüne alınarak, ABD ve NATO’dan, çekilme sonrası Türkiye’nin havalimanının güvenliğini de sağlaması fikri gündeme getirildi.

Ankara’daki üst seviye bir yetkili, Türkiye’nin bu talepten memnuniyet duyduğunu belirtti.

Diplomatik kaynaklara nazaran ise “Türkiye, NATO Kararlı Takviye Operasyonu kapsamında 2015 yılından beri Kabil Hamid Karzai Milletlerarası Havalimanı’nın inançlı halde işletilmesi sorumluluğunu yürütmektedir. Bu mevzuda değerli bir deneyim birikimi bulunmaktadır.”

Tıpkı kaynaklar, “NATO misyonunun sona ermesinin akabinde, Afganistan’daki diplomatik temsilcilerin ve memleketler arası yardım kuruluşlarının faaliyetlerini devam ettirmeleri için havalimanının inançlı halde fonksiyonelliğini müdafaası kritik değerdedir. Bu anlayışla, tüm Afganların faydasına olacak halde bu sorumluluğumuzu devam ettirme istikametindeki niyetimizi Afgan Hükümetiyle paylaştık.” açıklaması yaptı.

Havalimanının güvenliği, bugüne kadar büyük oranda ABD’nin liderliğinde yürütülüyordu.

ABD Savunma Bakanlığı’ndan bir yetkili de, direkt sorumuza karşılık vermese de, bu işbirliğinin “ABD-Türkiye savunma işbirliğine verilen kıymeti gösterdiğini” belirtti.

Getty Images

Türk askeri ülkeye hangi koşullar altında gönderilecek? Emir-komuta kimde olacak?

Türk güvenlik yetkilisi, misyon NATO kapsamından çıkarılacağı için Türk askerinin Türk bayrağı altında misyon yapacağını ve buyruk komutanın Türkiye’de olacağını belirtti.

Amerikalı yetkili ise, havalimanıyla ilgili güvenlik korkuları olduğunu ve iki ülkenin burada güvenliği sağlama konusunda “angaje olarak hareket edecekleri” bilgisini verdi.

ABD’nin istihbarat takviyesi ve komuta-kontrol sistemi konusunda Türk askerine Kabil’deki havalimanında takviye vermesi bekleniyor.

Türk diplomatik kaynaklar, Türk askerinin belirtilen misyon çerçevesinde görevlendirilmesinin hukuksal yerinin oluşması için Afgan hükümetiyle görüşmelerin sürdüğünü belirtti.

“Tabiatıyla kelam konusu misyonun hayata geçmesi için öncelikle TBMM’den bir yetki alınması sonrasında bu adımlar hayata geçirilecektir. Her halükarda, legal müdafaa gerektiren durumlar haricinde, misyonun muharip olmayan ve havalimanı güvenliğiyle hudutlu bir yönergeye sahip olması öngörülmektedir.”

Bu kaideler altında tıpkı 2019 sonunda Libya’yla yapılan muahedede olduğu üzere Afgan hükümetiyle yazışmaların yapılması sonrasında TBMM’den tezkere alınması gerekecek.

Lakin havalimanına direkt bir taarruz olmadığı sürece Türk askerinin burada rastgele bir halde savaşa taraf olması planlanmıyor. Türk askeri, atak durumunda havalimanının güvenliğini sağlamak için kısıtlı muharip vazife üstlenebilecek.

Türkiye’nin Afganistan’daki misyonu kabul ederken stratejik çıkarı ne olacak? Taliban’la temas sürecek mi?

Getty Images2018’de fotoğraflanan Taliban güçleri. Örgüt, Afganistan genelinde toprakları süratle geri alıyor.

Bu soru, Türkiye’nin üstleneceği misyonla ilgili en kritik sorulardan biri.

ABD’nin 20 yıldır sürdürdüğü savaşın sonunda, büyük oranda kaybederek çekildiği ülkede, Taliban süratle alan kazanıyor.

ABD’nin rastgele bir kural aramaksızın çekileceğinden emin olan Taliban, Afgan hükümetiyle masaya oturmayı da reddetti. Afgan hükümetinin siyasi ve askeri alanda denetimi sağlayacak kadar güçlü olmadığı da bu süreçte görüldü. Bu 20 yılda, havalimanının güvenliğini sağlayacak bir Afgan ordusu ya da güvenlik gücü oluşturulamadı.

Bu durumu havalimanına ismini veren, ABD müdahalesi sonrası kurulan ABD dayanaklı birinci hükümetin başındaki Hamid Karzai, geçtiğimiz günlerde “radikal İslamı sona erdirmek ve istikrarı sağlamak için girmişlerdi, ikisini de başarmadan çekiliyorlar” kelamlarıyla özetledi.

Türkiye’nin ülkede yaklaşık 600 askeri, NATO misyonu kapsamında bulunuyordu. Bu ortamda Afganistan’a şu an olduğundan daha kritik bir misyonla giren Türkiye, neden bu riski alıyor?

Afganistan’ın Pakistan, İran, Türkmenistan, Özbekistan, Tacikistan ve Çin’le, yani kara hududu bulunan komşularıyla ortasındaki karayolları ve demiryolları haricinde dünyayla teması havayolu üzerinden, çok büyük oranda da Hamid Karzai Havalimanı üzerinden sağlanıyor. Bu sebeple Türkiye’nin üstleneceği vazife kritik değerde.

Türk güvenlik yetkilisi, havalimanının savaş tarafı olmaması gerektiğini, yabancı misyonlara, diplomatik temsilciliklere erişim ve yatırımların sağlıklı işletilmesi için güvenliğinin sağlanması gerektiğini söylüyor.

Türkiye’nin de Türkiye İşbirliği ve Uyum Ajansı (TİKA) üzerinden yatırımları ve okulları olduğunu hatırlatan yetkili, Afganistan’la Kurtuluş Savaşı’ndan başlayan tarihi bağlantılar ışığında, yeni devirde toplumsal yapının gelişip istikrarın sağlanmasında Türkiye’nin de bu formda rol oynamasının kritik kıymette olduğunu belirtiyor.

Bunun eskisinden çok daha büyük, muharip içerikli bir vazife olmadığını, bu sebeple büyük tanklarla, uçaklarla ülkeye gidilmeyeceğini belirten yetkili, Türkiye’ye çok büyük bir maliyeti olmayacağını ve ABD sonrası süreçte ülkede bulunmanın değerli olacağını da tabir ediyor.

Lakin bir atak olması halinde, Türk askerinin faal misyon yaparak havalimanının güvenliğini sağlaması gerekiyor. Bunu önlemek için Ankara, Taliban’la olan temasın değerli olacağı görüşünde.

Tıpkı vakitte yıllardır Afganistan’dan gelen göç akınının da ülkede istikrar sağlanmasıyla engellenebileceğini söylüyor.

Türk diplomatik kaynaklar da “Afganistan kaynaklı yeni bir göç dalgasının yalnızca Pakistan ve İran başta olmak üzere komşu ülkeleri değil, Türkiye ve Avrupa’yı da derinden etkileme riski bulunuyor. Artacak istikrarsızlıkla ortaya çıkacak güvenlik boşluğunun radikal terör ögelerinin tekrar Afganistan’da sığınacak yer bulmaları tehlikesi büyüyor.” yorumunu yapıyor.

Reuters

Türk güvenlik kaynakları, havalimanının güvenliğinin sağlanması için Afgan hükümetiyle temasın kâfi olmayacağı, bunu Taliban’a karşın yapmanın mümkün olmadığı görüşünde:

“Ülkenin daha da geniş kısmının denetimini ele geçirmeleri olası üzere görünüyor. Bunun sonunda bir tanınma arayışları, bunun için oluşturmak zorunda olduğu münasebetleri ve pazarlıkları olacak. Bu evrede neler olacağı, bunu nasıl sağlayacakları, nasıl bir hükümet kuracakları muamma. Fakat ABD’nin ülkeyi Taliban’a bırakarak çekilme kararı almasının ardında da Taliban’a karşın NATO’nun bile istikrarı sağlayamaması yatıyor.”

Memleketler arası alanda farklı işbirlikleri olacak mı?

Cumhurbaşkanı Erdoğan, 14 Haziran’da NATO tepesinin akabinde düzenlediği basın toplantısında, ABD ve NATO ile görüşülen vazife gücü kapsamında Pakistan ve Macaristan’ın da dayanağını talep ettiklerini söylemişti:

“Bir başka husus tekrar Afganistan’da biz Pakistan’ı da yanımıza alma niyetimizi kendilerine söyledik, Macaristan’ı yanımıza alma fikrimizi kendilerine söyledik.”

Türk diplomatik kaynaklar da, “Türkiye’nin üstleneceği sorumluluğunun ürettiği artı pahadan faydalanan memleketler arası toplumun üyelerinin de üzerine düşen adil yük paylaşımına katkıda bulunmalarını bekliyoruz.” dedi.

Türkiye’nin Taliban’la bağlantı kurarken Pakistan ve Katar’ın da devrede olduğu biliniyor.

Bu hususta bilgi veren bir öbür Türk güvenlik yetkilisi, “Taliban’a karşın orada ABD dahi bir şey yapamadı, biz de yapmıyoruz. Yapılamayacağını 20 yılda Taliban gösterdi. Münasebetiyle temas kuran ülkelerle de irtibat halindeyiz” diyor.

Ankara’nın tıpkı vakitte Çin’le bu bahiste işbirliği yapacağı belirtiliyor.

Çin’in uzun müddettir hem Afgan hükümeti hem de Taliban’la direkt teması var. Afgan hükümetiyle, pratikte güvenlik problemleri sebebiyle başlatılamamış olsa da, çeşitli altyapı ve güç yatırımı muahedeleri olan Pekin, ülkeyi Pakistan ve İran üzerinden dünyaya açılan ticaret yollarının değerli bir modülü olarak görüyor.

Getty ImagesKatar’da Taliban’la görüşmelere katılan heyette ABD, Rusya, Çin ve Pakistan’dan yetkililer vardı

Çin’in bir yandan da Taliban’la, “El Esas temaslı olarak kabul ettiği Türkistan İslam Partisi’nin üyelerinin Afganistan’da saklanmasına müsaade verilmemesi” istikametinde zımni bir mutabakatı var.

Uygur Türklerinin ağır olarak yaşadığı Sincan bölgesiyle Afganistan ortasında 8 kilometrelik bir hudut var.

Çin basını, geçen hafta Taliban sözcüsü Süheyl Şahin’in “Çin’i dost ülke olarak gördükleri ve Çin’in Afganistan’daki yatırımlarının bir an evvel başlaması tarafındaki taahhütlerini yerine getirmesini beklediklerine” dair kelamlarını haberleştirdi.

Taliban, Afgan hükümetiyle imzalanan mutabakatların, kendi denetimlerine geçen bölgelerde de uygulanmasını bekliyor. Şahin’in kelamlarına yer veren Çin basınına nazaran Taliban da, “Sincan’dan gelen ayrılıkçı Uygur Türklerinin Afganistan’a geçişine müsaade vermeyecek. El Kural ve öteki kümelerin hudutta Çin’e karşı rastgele bir faaliyet yürütmesine de müsaade vermeyecek. Dost ülke Çin yatırımlarına devam ederse, güvenlikleri sağlanacak.”

Afganistan’da halihazırda vazife yapan askerlere destek birlikler gönderilecek mi? ABD’den ağır silahlar konusunda takviye olacak mı?

Getty ImagesAfgan ordusunun bayan askerleri Antalya’da eğitim gördü

Güvenlik yetkilileri, ABD ordusunun çekilirken maliyeti daha fazla olduğu için birçok ağır silahını geride bıraktığını belirtiyor. Lakin bu silahların ne kadar stratejik değeri olduğu ve nasıl kullanılacağına dair ayrıntılar, şimdi iki ülke Savunma Bakanlıkları ortasında görüşülmeye devam ediyor.

Halihazırda ülkede bulunan askerlerin pozisyonlarının havalimanının güvenliğinin artırılması için değiştirilebileceğini, destek asker konusunun da ilerleyen süreçte Amerikalılarla yapılacak görüşmeler kapsamında netleşeceğini belirtiyorlar.

ABD, yaklaşık 600 askerini vazifenin büsbütün Türk ordusuna teslimi sırasında Türk askeriyle birlikte çalışmak üzere, yani “yerinde değiştirme” sürecinde havalimanında bırakacak.

Bugüne kadar havalimanının işletmesi konusunda birlikte çalışılan sivil uzmanlar ve lisan gerekliliği için birlikte çalışılan lokal çalışanların vazifeleri ise devam edecek.

ABD’nin vereceği takviye konusunda ayrıntıları sorduğumuz diplomatik kaynaklar ise, “Güvenlik, lojistik ve finansman mevzularındaki yük paylaşımıyla ilgili ABD ile görüşmelerimiz sürüyor.” açıklaması yaptı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Cuma günü yaptığı açıklamada ABD ile bu ayrıntılarla ilgili uzlaşmaya varıldığının iletisini vermişti.

Afgan hükümetiyle yazışmalar da bunun akabinde başladı.

Misyonda görev alabilecek öbür ülkelerle de Savunma ve Dışişleri Bakanlıkları’nın temasları sürüyor.

Cumhuriyet