Aralık 2019’dan Temmuz 2021’e kadar milyonlarca insanı enfekte eden ve ölümlere neden olan COVID-19 etkeni SARS-CoV-2 kendini sönümlemeye götürecek mutasyonlar yerine yapısını değiştirerek aktifliğini daha farklı varyantlarla sürat kesmeden sürdürmektedir. Aralık 2019’daki birinci Çin/Wuhan tipi varyantla başlayan pandemide (birinci pik) yeni bir varyant Güney İngiltere’de ortaya çıktı ve Avrupa başta olmak üzere tüm dünyada Nisan-Eylül 2020 tarihlerinde tesirli oldu (ikinci pik).
2020 yılının şubat ayında tekrar İngiltere’de tanımlanan ve bildirilen Alfa varyantı (V1=B107=İngiltere varyantı) üçüncü pikini hala devam ettirmektedir. Tıpkı biçimde Beta (V2=B1.351=Güney Afrika) ve Gama (V3=P1=Brezilya) varyantları da tüm ülkeleri önemli olarak etkilemektedir.
En çok aşılanan ülkelere ek olarak Rusya ve İsrail’de de son iki ay öncesine kadar düşüş gösteren hadise ve ölüm sayılarında son iki ay içinde besbelli bir artış dikkati çekmeye başlamıştır. Bunun en büyük nedeni bu ülkelerden bildirilen Delta varyantıdır.
WHO Avrupa Direktörü Hans Cluege ve Avrupa ECDC Direktörü Dr. Andrea Anmon önümüzdeki mühletçte ağustosun sonuna kadar, dolanımda olan varyant SARS-CoV-2 virüslerinin yüzde 90’ının Delta varyantı olacağını bildirmiştir. Önümüzdeki mühletçte de dördüncü pikin nedeni olarak aktifliğini göstereceğini söz etmiştir. Bu sözlere 16 aydan beri COVID-19 pandemisini dikkatle takip eden bir klinik mikrobiyolog olarak bilimsel datalar ışığında motamot katılıyorum.
DELTA VARYANTININ MUHTEMEL TESİRLERİ
Delta varyantı birinci defa 2020’de Hindistan’da bildirilmişti. 4 Nisan 2021’de WHO tarafından VOI (variants of interesting: izlenmesi gereken varyantlar) olarak tanımlanan virüs, 11 Mayıs 2021’de VOC (variant of concern: endişe verici varyant) olarak tanımlandı.
Delta varyantı çift mutasyon özelliğine sahip (E 484Q, L452R mutasyonları) harika bulaştırıcı özelliğiyle (Örneğin R0=4 yani bir kişinin 4 bireye bulaştırması ve kapalı alanlarda ise 3-4 dakikada bulaştırıcılığı söz konusuyken bu bulaştırıcılık Alfa varyantında 10-12 dakikadır. Ayrıyeten Alfa varyantına göre yüzde 60 bulaştırıcılığı fazladır) diğer hiçbir varyantta olmayan özelliklere sahiptir.
Diğer varyantlarda görülen klinik belirtilerden (ateş, halsizlik, koku ve tat kaybı) farklı olarak bariz boğaz ağrısı, burun akıntısı ve önemli baş ağrısı söz mevzusudur.
Şu andaki üçüncü pikin etkeni olan Alfa varyantına göre 4.9 kat ölüm riski gösterirken pnömoni (zatürree) riski ise VOC olmayan varyantlara göre yaklaşık iki kat fazladır.
CT (Cycle Threshold: Enfekte virüsün vücuttaki ölçüsünü indirekt gösteren değer) seviyesi düşük değerde (düşük seviye virüsün vücuttaki fazlalığı gösterir) çok yüksek olarak insan bedeninde 18 gün tıpkı seviyede kalırken diğer VOC olmayan varyantlar ise 13 gün kalabilmektir.
Delta varyantıyla ilgili yalnızca BioNTech ve AstraZeneca aşılarının aktiflik çalışmaları literatürde mevcuttur. Buna göre BioNTech aşısında aktiflik yüzde 91.3’ten yüzde 88’e ve AstraZeneca’da yüzde 76’dan yüzde 67’ye inmiştir.
Kısıtlı sayıdaki Delta varyantıyla ilgili BioNTech ve AstraZeneca aşı çalışmalarında Delta varyantına karşı bu iki aşıda önemli olarak orta seviyede semptomatik hastalık ve enfeksiyonu önlemede azalma görüyoruz. BioNTech aşısıyla başarılı bir aşılama süreci geçiren ve COVID-19 hadise sayılarını oldukça düşüren İsrail’de bile BioNTech aşısının COVID-19 hastalığına aktifliğinin yüzde 60-70’ler civarında olduğunu yeni COVID-19 hadiselerinin yüzde 51’inin aşılı olması ve bunların da yüzde 90’ının Delta varyantlı olması pandeminin bugünkü boyutu bakımından çok tasa vericidir.
Bununla birlikte özellikle Sinovac aşısının birinci sırada rutin olarak uygulandığı Endonezya (Son bildirilen 26 sıhhat işçisi ölümünde 10’unun Sinovac aşılı olması düşündürücüdür) ve Brezilya’da Delta varyantının artışını daha besbelli olarak görebiliyoruz. Pekala Sinovac aşısının yüzde 18 civarında en yaygın kullanıldığı Türkiye’de Delta varyantı sıklığı ve aşı aktiflik durumu nedir?
TÜRKİYE’DE HUSUSA AİT BİR ÇALIŞMA YOK
Çalışmalar tatmin edici boyutta değildir. Şöyle ki Sıhhat Bakanı en son 26 vilayette 224 hadise olarak bildirdi. Doğal ki ülkemizde en yaygın varyant olan Alfa (İngiltere) varyantına karşı en fazla kullanılan Sinovac aşısının aktiflik çalışması olmadığı üzere Delta varyantıyla ilgili de bir çalışma yoktur. Bu sorun yalnızca ülkemizin değil. Memleketler arası literatürde de VOC isimıyla bilinen telaş veren varyantlarda Alfa, Beta ve Gama’ya karşı Sinovac aşı aktiflik verisi olmadığı üzere son günlerin en önemli potansiyel varyantı Delta’ya karşı da aktiflik çalışması henüz yoktur.
Dünyada üçüncü piki yaşadığımız bu mühletçte Hindistan kaynaklı Delta varyantının yüksek bulaştırıcılık oranı önemli bir klinik hastalık aktivasyonu (ölüm, ağır bakım ünitesi ve pnömoni riskleri) ve mevcut mRNA bazlı aşılara ve konvalesan serumlara (immün plazmalara) karşı gösterdiği orta seviye direnç ve global seviyede insanlığın yüzde 70’lerden uzak toplum bağışıklığı karşısında dördüncü pikin gelişmesi yüksek olasılıktır. Bu gelişmeyi artıran bir öbür önemli faktör ise ülkemizde 1 Temmuz’da yürürlüğe konulan kademeli (bana göre hiç de öyle değil) olağanlaşma kararlarıdır.
TEDBİR ALINMAZSA TEHLİKE KAPIDA
16 aylık, tahammül sonlarını zorlayan, kısıtlayıcılıklara meydan okuyan hallerinin Delta varyantının harikulâde bulaştırıcılığı ile birleşmesi önümüzdeki sürecin nasıl olabileceğini şimdiden bize göstermektedir.
Bunlara ek olarak Delta varyantının çok yaygın olduğu ülkelerden (Rusya, İngiltere ve son günlerde İsrail gibi) gelecek turistlerin önemli olarak izlenememesi halinde ve yaz aylarının kendine özgü insan davranışlarının engellenememesi ve müsaade, tatil üzere etkinliklerle insan davranışlarının rastgeleliği ve önemli boyutlu bölgesel insan taşınmaları ile gelişebilen bu dördüncü pikte Delta varyantının ülkemiz beşerlerine önemli hayat kayıpları verdirebileceği ve toplumsal, ekonomik, kültürel ve eğitim öğretim hayatına daha da darbe vurabileceği akıldan hiç çıkarılmamalıdır.
Şayet bu varyant virüsün yayılımının önlenmesini başaramazsak bugün için Delta önümüzdeki günler için Delta-plus ve Lambda (Peru ve Güney Amerika kaynaklı) varyantlarının kapımızda olduğunun bilinmesinde fayda vardır.
PROF. DR. BEKİR S. KOCAZEYBEK
İÜC CTF TIBBİ MİKROBİYOLOJİ ANA BİLİM KOLU ÖĞRETİM ÜYESİ
İBB BİLİMSEL İSTİŞARE ŞURASI ÜYESİ
Cumhuriyet
