Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun ilköğretim çağı çocuklarının yüzde 3-5’inde ortaya çıkan ve bilhassa erkeklerde daha sık karşılaşılan bir rahatsızlık olduğunu aktaran Doç. Dr. Kuşağım Güvendeğer Doksat, bu rahatsızlığın, kendisini hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileriyle ortaya koyabileceği üzere, yalnızca dikkat bozukluğunun önde geldiği klinik alt tablolarının da yaygın olduğunu söz etti. Pek çok ebeveynin çocuklarında gözlemlediği dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuyla ilgili kritik tavsiyeler aktaran Psikoloji Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Kuşağım Güvendeğer Doksat, çocuklarda kolalı, kafeinli ve şekerli besinlerin sınırlanması gerektiğini söyledi.
“1. SINIFTAN İTİBAREN DİKKAT ÇEKERLER”
Durumun ortaya çıkış nedeninin; beynin dikkati toplayan, tertip ve sıralama fonksiyonlarını yürüten bölgesi olan prefrontal korteksteki hudut hücrelerinde, bu fonksiyonların yolunda gitmesi için hizmet gören dopaminerjik sistemin yanılgılı yahut eksik çalışması olduğunu söyleyen Doksat, tablonun büyük oranda kalıtımsal gelişip doğuştan itibaren mevcut olduğunu belirterek kelamlarına şu formda devam etti: “Hiperaktivite ve dürtüselliğin önde geldiği alt tipe sahip olan çocuklar ilkokul birinci sınıftan itibaren derhal dikkat çekerler. Sınıfta, ders esnasında yerlerinde duramazlar, daima etrafla ilgilidirler. Güya anlatılanı duymuyormuş üzere bir izlenim verirler. Ders esnasında kelam hakkı verilmeden lafa dalarlar yahut arkadaşlarının dikkatlerini dağıtacak biçimde davranırlar. Bu halde, dersin genel işleyiş ahengini bozarlar. Bu çocukları; okul kantininde sıra beklerken sabırsızca davranışlarıyla, teneffüste oyun oynayan arkadaşlarının oyunlarına ansızın dalıp sistemi bozmalarıyla, arkadaşlarını kızdırmak konusunda kendilerini tutamamaları ve/veya kendilerinin de kolay tahrike gelip kolay kızmalarıyla fark edebiliriz. Arkadaş münasebetleri ekseriyetle olumsuz seyreder. Toplumsal ahenk sıkıntıları yaşarlar ve dışlanabilirler. Akademik muvaffakiyetleri da çok yüksek değildir. Kelam konusu olan dürtüsellik ve hareketlilik belirtileri sebebiyle, dersleri tam manasıyla takip etmekte zorlanırlar. Bu belirtileri sergileyen çocuklar bir manada şanslıdırlar. Zira çabucak fark edildikleri için süratle profesyonel yardım arayışına yönlendirilirler.”
LİSE ÇAĞINA KADAR FARK EDİLEMEYEBİLİR
Doksat, dikkat bozukluğunun önde geldiği alt tipte klinik belirtiler sergileyen çocukların ileri sınıflarda, bilhassa de özel dikkat gerektiren imtihan sistemlerinde ve eğitim faaliyetlerinde yaşadıkları konsantrasyon bozukluğu ve akademik gerilikle fark edildiğini belirterek, bu olayların ekseriyetle, 7 ve 8. sınıflarda, bazen lise çağı çocuklarında, hatta 11 ve 12. sınıf üzere ileri kademelerde teşhis alabildiğini söyledi.
Teşhis ve tedavinin gecikmesinin, dikkat bozukluğu olan çocukları tembelliğe ve birinci eğitim kademelerine ilişkin temel bilgi noksanlığına itebileceği noktasında ihtarda bulunan Doksat, “Ergenlik periyoduyla birlikte bazen hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri azalır ve yerini içsel bir huzursuzluk ve yerinde duramama haline bırakır. Dikkat bozukluğu ise yıllar içinde çok ufak bir katsayı ile azalır. Şahıslar çoklukla kendilerine nazaran bir dikkat toplama stratejisi geliştirir ve onu uygulamaya yönelirler. Birtakım hadiselerde ise, belirtiler 17 yaşın üzerinde ve erişkin hayatta da devam edebilir.” kelamlarıyla değerli bir noktaya dikkat çekti.
TEDAVİDE ‘KONTROLE TABİ İLAÇLAR’ KULLANILIYOR
Orta ve üzeri şiddetteki DEHB’nin tedavisinde birinci sırada beyinde hasarlı yahut eksik çalışan dopamini yerine koyan uyarıcı ilaçlar kullanıldığını söyleyen Doksat, “Kısa ve uzun tesirli metilfenidat preparatları bunların başında gelir. Bu ilaçların, ‘kontrole tabi ilaçlar reçetesi’ kapsamına dahil edilmesi sebebiyle, kimi aileleri tasaya yol sürükleyebilmektedir. Bilhassa bilimsel olmayan kaynaklar üzerinden gerçekleştirilen aramalar, aileleri bu ilaçların ihtimâli yan tesirleri konusunda derde sürükleyebilmektedir. Kelam konusu olan ilaçlar ülkemizde doktor denetiminde ve son derece sonlu sayıda yazılabilmektedir. İlaçlar, yalnızca tabibin verdiği dozlarda ve müddetlerde kullanıldığı sürece, büyüme gelişme geriliği ve bağımlılık üzere yan tesirlerin ortaya çıkması kelam konusu değildir. Tam aksine, tedavi edilmemiş DEHB hadiselerinin bir kısmı, ergenlik yıllarında unsur kullanım bozukluğu tablosu geliştirmeye aday bireylerdir.” dedi.
DEHB’ye bağlı öteki olumsuz komplikasyonların gelişmesini önlemek için tedavinin manası ve kıymetinin çok büyük olduğunu söz eden Doksat, “İlaçların uyku geciktirme ve iştah kapatma yan tesirlerine karşı, takip eden tabibin teklifleri doğrultusunda önlem almak mümkündür. Bu ilaçlara başlamadan evvel kardiyak muayene, belli biyokimya kan tahlilleri ve nörolojik ön kıymetlendirme kesinlikle yapılmalıdır. Bu ilaçlar, hastalığı tedavi etmemekte olup, yalnızca tesir ettiği müddet içinde belirtileri gidermektedir. Tedavi amacı; belirtilerin kaybolduğu vakit diliminde, bireylerin akademik eksikliklerini gidererek çalışma performansını artırmaları ve toplumsal ahenk maharetlerini geliştirmeleridir. Bu emelle, dikkat toplama stratejilerini ve toplumsal ahenk stratejilerini içeren ferdî psikoterapi seanslarının da tedavi programına eklenmesinin pahası büyüktür.” dedi.
ŞEKERLİ BESİNLERİ AZALTIN
Doksat, tedavide asla unutulmaması gereken durumları da şöyle sıraladı:
– DEHB tedavisinde bitkisel ilaçların bilimsel bir pahası yoktur. Kimi ek besin dayanakları ve vitaminler doktorlar tarafından duruma nazaran, reçete edilebilmektedir.
– Nörofeedback, duyusal bütünleme teknikleri ve play attention üzere yollar orta ve üzeri şiddetteki ADHD’de; LAKİN ilaç tedavisinin yanı sıra kullanılmalıdır. Bu formüller, ilaç tedavisinin yerini tutamazlar. Hafif şiddetteki hadiselerde yalnızca bu formülleri kullanan ekoller vardır fakat, bu mevzunun bilimsel pahası tartışmalıdır.
– DEHB’si olan çocuklarda kolalı, kafeinli ve şekerli besinlerin sınırlanmasının hiperaktivite belirtilerini kısmen azalttığı bilinmektedir.
– Pandemi periyodundaki zarurî uzaktan eğitim periyodunda, bilhassa DEHB’si olan çocuk ve gençlerin derslere konsantre olabilme performansları epeyce düşmüştür. Bu manada dikkat bozukluğu yaşayan öğrencilerin ivedilikle profesyonel yardım almaları çok kıymetlidir.
– Tedavi edilmemiş DEHB, bir çocukta; tembellik, düşük akademik muvaffakiyet, toplumsal ahenk sıkıntıları, arkadaşsızlık, dışlanma, özgüven eksikliği, yetersizlik duygusu ve depresyona yol açar ve hayat kalitesinde önemli bozulma oluşur. Bu nedenle, kelam konusu belirtilerden kuşkulanılması durumunda acilen bir çocuk ve ergen psikiyatrından randevu alınması son derece değerlidir.
Ensonhaber