Güç Verimliliği ve İdaresi Derneği (EYODER) İdare Şurası Lideri Onur Ünlü, tam kapasite kullanılabildiğinde Türkiye’nin elektrik heyeti gücünün yalnızca birkaç sene daha artan elektrik talebini karşılamada kâfi olacağını söyledi. Onur Meşhur’a nazaran, elektrik faturasını düşürmek için atılması gereken adımları da sıraladı: “Hava çok sıcaksa klimanın ayar sıcaklığını 16-17 derecelerde tutuyoruz. Halbuki yaz ayları için konfor kurallarını sağlayacak ayar sıcaklığı 24-25 derecelerde olmalı” dedi. “Çevreyi kirlettikçe, enerjiyi yanlışsız kullanmadıkça doğal yaşama geri döndürülemez halde ziyan vereceğiz” diyen Onur Ünlü ile Türkiye’de güç kesimini konuştuk.
KRİTİK NOKTADAYIZ
– Geçen haftalarda çok sıcaklar nedeniyle elektrikte kesintilere gidildi. İklim değişikliği elektrik konseyi gücünü nasıl etkileyecek, burada ne tıp riskler bekliyorsunuz?
Elektrik talebinde mevsimlere bağlı değişikliklerolması doğaldır. Yaz aylarında hem turizmdeki canlanmaya hem de yükselen sıcaklıklara bağlı olarak soğutma sistemleri ve klimalar daha çok çalışıyor. Ziraî sulamalar da yaz aylarındaki elektrik talebinde saatlik pik farklılaşmalarına yol açıyor. Bütün bu talep tarafı kaynaklı etmenlerin yanında, arz tarafında da kimi kısıtlılıklar ortaya çıkabiliyor. Örneğin bu sene kuraklık nedeniyle hidroelektrik santrallerin üretim katkısı ikinci çeyrekten itibaren düşmeye başladı. Emsal halde doğal gaz arzında aralıklarla ortaya çıkan kısıtlılıklar, doğal gaz yakıtlı santrallerin performansını etkiledi. Bütün bunlar arz ve talebin dengelenmesini zorlaştırıyor ve güç tedarikinde kısıtlılıklara yol açabiliyor. Durum bu türlü olunca termik kaynaklı elektrik üretimi, elektrik sepetinde daha fazla yer ediniyor ve bu da sera gazı salımını artırıyor. Sera gazı salımının artışı ise çok hava olayları ve kuraklık üzere iklim değişikliği kaynaklı tesirlerin şiddetini yükseltiyor. Sonuçta ortaya olumsuz bir kısır döngü çıkıyor. Tam kapasite kullanılabildiğinde Türkiye’nin elektrik şurası gücü birkaç sene daha artan elektrik talebini karşılamada kâfi olacaktır. Fakat sonraki yıllar için yapılacak planlamada kelamını ettiğim kısır döngünün tesirlerini kıracak bir yaklaşım sergilenmesi gerekli.
KUR YÜKSELDİKÇE ARTIRIM ORANLARI ARTIYOR
– Haziran ayında elektriğe yüzde 15, doğal gaza yüzde 12 artırım yapılmıştı, enflasyon ve döviz kurundaki hareketliliği de göz önüne alırsak yeni artırımlar beklenebilir mi?
Elektrik ve doğal gaz tarifeleri regülasyonlar çerçevesinde her çeyrek güncelleniyor. Bu güncellemede petrol fiyatları, döviz kurları, arz-talep istikrarı üzere parametreler dikkate alınıyor. Dünyada petrol fiyatları yükseldikçe, Türkiye’de de döviz kurunda artış epey bu artırımların oranı yüksek oluyor. Günümüz prestijiyle dünyadaki referans petrol fiyatlarının 70 dolar bandında sabitlendiğini görüyoruz. Bu durumda, şayet Türkiye’de döviz kuru aşağı istikametli hareket eder yahut sabitlenirse önümüzdeki çeyreklerde bu türlü yüksek artırımlar olmayacağını öngörüyoruz. Bununla birlikte, milletlerarası spot doğal gaz piyasalarında yüksek seyreden fiyatların Türkiye’deki toptan doğal gaz ve elektrik fiyatları üzerinde aşikâr ölçüde bir baskı yaratması da kaçınılmaz görünüyor.
Bizlere düşen misyon tüketimimizi azaltarak, üretimimizi daha verimli hale getirerek hem artırımların üzerimizdeki tesirini azaltmak hem de iklim değişikliği uğraşına katkı sağlamaktır.
KLİMA KULLANIRKEN DİKKAT
– Türkiye’de halkın güç kullanım alışkanlıkları nasıl, gerek konutlarda gerek endüstride enerjiyi verimli ve tasarruflu kullanıyor mu, bu alanda neler önerirsiniz?
Sanayi tarafına baktığımızda gücün daha verimli ve tasarruflu kullanıldığını görüyoruz. Bilgi ve ilgi düzeyi yüksek, dünyadaki gelişmeler yakından takip ediliyor. Ülkemizdeki işletmelerin yüzde 99,8’ini oluşturan KOBİ’lerde ise öncelik yatırıma ve pandemi şartlarında ayakta kalmaya verildiği için güç verimliliği yatırımı maalesef geri planda kalıyor. Lakin bilhassa ihracat yapan, küresel markaların tedarikçisi olan KOBİ’ler için bu verimlilik kaçınılmaz. Bu kademede güç verimliliği uygulamalarının hızlanmasında devlet takviyeleri ve teşvikler büyük rol üstleniyor. Örneğin Verimlilik Artırıcı Proje (VAP) dayanağı ile her ölçekten işletme yüzde 30 hibe takviyesinden yararlanabiliyor. Ayrıyeten tüm maliyeti güç hizmet şirketlerinin üstlendiği, işletmelerin bir kuruş dahi yatırım yapmadığı Güç Performans Mukaveleleri (EPS) ile de işletmeleri güç verimli hale getirmek mümkün. İşletmelerde son derece pratik bir formül olan ısı geri kazanım ünitelerinin kurulması, tesisat yalıtımının yapılması, otomasyon sisteminin denetimi, doğal aydınlatma, dış cephe yalıtımı, tesisat kaçaklarının giderilmesi yahut iklimlendirme ayarlarının optimize edilmesi üzere uygulamalar da verimliliği artırırken faturaları düşürüyor.
Konutlarda ise bilhassa faturalar direkt cebe tesir ettiğinden daha dikkatli davranılıyor, fakat burada da temel bilgi eksiklikleri kelam konusu. Örneğin hava çok sıcaksa klimanın ayar sıcaklığını 16-17 derecelerde tutuyoruz. Halbuki yaz ayları için konfor kurallarını sağlayacak ayar sıcaklığı 24-25 derecelerde olmalı. Üstelik klimadaki her bir derecelik artış yüzde 5 tasarruf sağlıyor. Yani klimanın ayarını 22’den 24 dereceye getirerek yüzde 10 üzere yüksek bir tasarruf oranına ulaşmak mümkün. Ayrıyeten içeride ek sıcaklık artışına neden olan eserleri dikkatli kullanmak, gün ışığından mümkün olduğunca fazla faydalanmak, dış cepheye yalıtım uygulamak gerekiyor. Değerli bir husus da fırın, bulaşık makinesi, çamaşır makinesi üzere beyaz eşyaları, güneşin tesirini yitirdiği saatlerde çalıştırmak. Zira bu aygıtlar ısı yükü de oluşturduğu için klimanın soğutma yükünü ve hasebiyle güç tüketimini artırıyor.
GERİ DÖNÜLMEZ ZİYAN
– Türkiye ve dünya son vakitlerde doğal afetlerle boğuşuyor. Bu afetlerde iklim krizinin rolü nedir?
Yaşadığımız afetlerde iklim krizi başrol oynuyor. İklim krizinin başrolünde ise insan var. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin “İklim Değişikliği 2021: Fizikî Bilim Temeli” raporunda da belirtildiği üzere global ısınmanın neredeyse tamamı insan kaynaklı emisyonlardan kaynaklanıyor. Üstelik yakın geleceğe yönelik iddialar de son derece karamsar. O denli ki 2025 yılına kadar global ısınmanın sonlandırılması için eşik olarak belirlenen 1,5 derece düzeyine ulaşılma ihtimali yüzde 40’a kadar yükselmiş durumda. Emisyon kaynaklı olarak çevreyi kirlettikçe, gücümüzü gerçek kullanmadıkça her geçen yıl daha büyük afetlerle karşılaşacak, üstelik doğal yaşama geri döndürülemez formda ziyan vereceğiz.
HEYETİ GÜÇ BİRKAÇ YIL KÂFİ
– İklim krizinde gücün nasıl bir tesiri var?
Güç ve kaynak verimliliği odaklı bir yaklaşımı yani “yeşil” ekonomik büyüme ve kalkınma modelini benimser, güç kullanımımızı azaltır, geriye kalan kısmı da pak ve yenilenebilir güç kaynaklarından tedarik edebilirsek hem iklim krizine sebep olan sera gazı emisyonlarını azaltır hem de daha büyük ve yıpratıcı tesirlerden kaçınabiliriz. Bu manada, en pak güç kaynağı olan güç verimliliği için teşvikleri, finansman kaynaklarını ve sigorta enstrümanlarını birbiriyle ahenk içinde çalışacak formda geliştirir ve her işletmeye, binaya, beşere ulaşılır kılabilirsek, gücün iklim krizine olan tesirini evvel azaltabilir sonra da olumlu hale dönüştürebiliriz. Böylelikle dünyanın bir formda kendini onarmasına da fırsat verebiliriz. Şu anda sahiden çok kritik bir noktadayız. Yapmamız gereken dünyayı onarmak değil dünyanın kendini onarmasına fırsat verecek ortamı oluşturmak…. Bunun için de evvel alışkanlıklarımızı değiştirmemiz gerekiyor. 2050’de karbon nötr olabilmek için önümüzdeki 29 senede harcamamız gereken güç, şayet günümüzdeki üzere harcamaya devam edersek sadece altı yılda bitecek. Hasebiyle bir an evvel karbon nötr olma maksadına yönelik kararlı adımlar atmak zorundayız.
GAYE GÜÇ FAKİRLİĞİNİ SONLANDIRMAK
– Avrupa Birliği’nin Yeşil Mutabakat olarak isimlendirdiği protokol geçtiğimiz ay İklim Yasası olarak hayata geçti. AB İklim Yasası’nda neler öngörülüyor?
İki söz ile özetleyin derseniz, GÜÇ VERİMLİLİĞİ derim. Avrupa Birliği bugüne kadar aldığı tedbirler ile 1990 yılına kıyasla iktisadı yüzde 60 büyümesine karşın sera gazı emisyonlarını yüzde 24 düşürmeyi başardı. Lakin dünyanın geldiği noktada bu oranlar kâfi değil ve AB’nin de bu yaklaşımla maksatları büyüttüğünü görüyoruz. İklim Yasası ile belirlenen birinci ve en kuvvetli gaye, emisyonların 1990 yılına kıyasla 2030 yılına kadar yüzde 55 azaltılması. Bu kapsamda hem iklim değişikliği ile uğraşta hem de yeni iktisat modeli kurulmasında daha geniş ve daha aktif gayeler ve uygulamalar barındıran bir yol haritası sunuluyor. Birinci yakıt olarak konumlandırılan güç verimliliği ile güç tüketiminin azaltılması, yenilenebilir güç yatırımlarının ivmelenmesi, emisyon ticaret sisteminin kapsayıcılığının artırılması üzere tedbirler bu haritanın bir bacağını oluşturuyor. Bununla birlikte yasa; güç fakirliğinin sonlanması, iyi etraf şartlarının sağlanması, yeni iş fırsatları, sürdürülebilir ekonomik büyümenin tesisi ve güçte dışa bağımlılığın azaltılarak arz güvenliğinin oluşturulması üzere aksiyonları de barındırıyor.
Gücün verimsiz kullanımının önüne geçmek, emisyon salımını azaltmak, güç yoksunluğunu önlemek için düzenlenen yeni Güç Verimliliği Direktifi, daha cüretkâr yıllık gayeler ile üye ülke amaçlarını neredeyse iki katına çıkarıyor. Tüm üye ülkelere güç verimliliği öncelikli siyaset ve yatırım kararı zaruriliği ile yıllık yüzde 1,5 güç tasarrufu, kamuda yıllık yüzde 1,7 güç tüketimi azaltımı, kamu binalarında her yıl inşaat alanının yüzde 3’üne karşılık gelen alanda yenileme amaçları konulması ve konut dışı büyük binaların yenilenmesi için güç performans mukavelelerinin kullanımının teşviki İklim Yasası’nın kıymetli başlıkları olarak göze çarpıyor.
KOBİ’LER HAREKETE GEÇMELİ
– AB İklim Yasası’nın Türk endüstrisine, iktisadına tesirleri neler olacak?
Yasanın endüstriye ve KOBİ’lere birinci tesiri, ayrıntıları uzun müddettir merakla beklenen Hudutta Karbon Düzenlemesi (SKD) düzeneği. SKD ile üretimin ve emisyonun daha gevşek iklim standartlarına sahip ülkelere kaydırılması sonucu oluşacak karbon kaçağı riskinin önlenmesi amaçlanıyor. Bu kapsamda AB’ye ithal edilen mallara bir karbon fiyatı konularak bu risk azaltılacak. Birinci etapta da karbon ağır dallardan yapılan ithalatlara bir vergi uygulanması öngörülüyor. Bu kesimler çimento, demir ve çelik, elektrik, alüminyum ve gübre. SKD için 2023-2025 yılları ortasında bir geçiş planlanıyor. Bu beş daldaki oyuncuların bu yıllar ortasında mallarındaki emisyon ölçülerini raporlayıp bildirmesi hedefleniyor. AB bu istikametteki düzenlemeler için Dünya Ticaret Örgütü’nden vize alabilirse kelam konusu üreticiler 2026 yılında hala AB’nin belirlediği emisyon oranlarına ulaşamadıkları takdirde ortadaki fark için vergi ödemeye başlayacaklar. Münasebetiyle artık işletmelerin çok daha verimli ve emisyondan arınmış bir formda hayatlarına devam etmeleri gerekecek. Aslında bu noktada bilhassa büyük ölçekli yahut ihracatçı sanayicilerin farkındalığı yüksek. Kömür ve doğal gaz üzere fosil yakıtlardan çıkmaya yönelik olarak güç hizmet şirketlerine müracaatlar gelmeye başladı.
Bu beş dalın dışında kalan işletmeler de emisyonları düşürmek, çevreci üretim yapmak için ön hazırlık aşamasındalar. AB’ye ihracat yapanları ise yol haritalarını çıkarmaya başlıyor. KOBİ’lerin de eser ihraç etmek yahut küresel firmaların tedarikçisi olmaya devam etmek için harekete geçmeleri gerekiyor.
ULUSAL SEFERBERLİK KURAL
– Güç kaynakları açısından dışa bağımlılığımız yüzde 70’ler düzeyinde. Bu nedenle cari açığımız her yıl artıyor. Güç ithalatı kaynaklı cari açığı azaltmak için hangi adımlar atılmalı?
Öncelikle şunu çok iyi bilmeliyiz ki tasarruf edilen güç en ucuz güçtür. Ayrıyeten üretilmemiş ve tüketilmemiş güç de en pak güç. Münasebetiyle bizim güç verimliliği konusunda ulusal bir seferberlik ilan etmemiz, bu mevzuyu daima olarak gündemde tutmamız gerekiyor. Biz tasarruf eder, gücümüzü verimli hale getirirsek sadece cari açığımızı azaltmakla kalmaz, yeni yatırım harcamalarının da önüne geçebiliriz. Zira büyüyen, gelişen her ülke üzere bizim de güç tüketimimiz daima artıyor. Bunu karşılamak için yeni santraller, dağıtım sınırı yatırımları yapıyoruz. Halbuki verimliliği sağlarsak bu santralleri yapmaya muhtaçlık duymayacak, bu santrallerin teknolojisinde kullanılacak parayı yurt dışına göndermemiş olacağız.
Birçok gelişmiş ülkenin en yeni yenilenebilir güç kaynağı ve emisyon azaltım gayelerine ulaşmada birinci yakıt olarak gördüğü güç verimliliği elimizdeki en büyük fırsat. Bu noktada işletmelerin de atması gereken adımlar var. Her şeyden evvel güç verimliliği idaresinin uzun soluklu ve sabırla yönetilmesi gereken bir süreç olduğunu bilmeliler. İşletmedeki gereksiz aydınlatmanın kapatılması, çalışanların bu mevzuda bilinçlendirilmesi güç tasarrufudur ve sürdürülebilir güç idaresinin de birinci adımıdır. Bundan sonraki adım olan güç verimliliği, yeni teknolojili ve yüksek verimli ekipmanlara yatırım yapılmasını gerektirir. Son basamak ise yenilenebilir güçtür. Şayet bir işletmede güç verimliliği sağlanmadan ve tüketimi minimize etmeden yenilenebilir güç çalışması yapılırsa, yani şimdi tesisattaki kaçaklar bile giderilmeden çatıya güneş paneli konulursa bunun manası ve yararı olmayacaktır.
GÜÇ VERİMLİLİĞİ ÇOK BOYUTLU DEĞERLENDİRİLMELİ
– Türkiye’nin uyguladığı güç siyasetlerini nasıl görüyorsunuz, güç alanında Türkiye hangi alanlara odaklanmalı, bunun için ne tıp adımlar atılmalı?
Türkiye güç verimliliği alanındaki çalışmalarına 2007’de Güç Verimliliği Kanunu ile başladı. Birinci yıllarda küçük adımlarla ilerlerken bilhassa son 4-5 yıldır yürümeye, hatta koşmaya başladığımızı söyleyebiliriz. Bu süreçte bilhassa dünyadaki iyi uygulamaları ülkemizde uygulamaya başlamamız dönüm noktası oldu. Kamuda Güç Performans Mukavelelerine Ait Bildirim, VAP dayanakları, taban yüzde 15 tasarruf sağlayan güç verimliliği projelerinin 5. Bölge Yatırım Teşviki kapsamında kabul etmesi çok kıymetli gelişmeler.
Elbette önümüzde atılması gereken çok fazla adım var. Bu kapsamda Kamuda Güç Performans Kontratlarıyla ilgili olarak belediyelerin teminat verebilir bir yapıya kavuşturulması sürece değerli bir katkı sağlayacaktır. Ayrıyeten bu takviyelerin ticari binalara, üniversitelere ve hatta konutlara yayılması, güç seferberliği için büyük bir adım olacaktır.
Bununla birlikte güç seferberliği yahut güç verimliliğine yönelik atılacak adımlar sırf Güç ve Olağan Kaynaklar Bakanlığı’nın sorumluluğunda olmamalı. Hazine ve Maliye Bakanlığı elektrikli araçların üzerindeki vergiyi düşürerek, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı şarj istasyonlarını artırarak, Etraf ve Şehircilik Bakanlığı binaların verimliliğine yönelik daha katı adımlar atarak, Tarım ve Orman Bakanlığı verimli sulama çalışmaları yaparak bu süreç topyekûn yönetilebilir. Yani mevzuyu her açıdan, çok boyutlu olarak değerlendirmeliyiz.
Cumhuriyet
