– Medyumlar, falcılar, güç saçanlar, konutlarda berbatlığı temizleyenler, aynayı duvara hesaplayarak yerleştirenler… Hocam son yıllarda ne oldu da, beşerler bu cins şeylere karşı inanç geliştirdiler?
İnanç biçimlerinin kimileri daima vardı. 13 Sayısının uğursuz sayılmasını bilirsiniz. Otel katlarında 13. Kat yoktur, 12+ 1 derler. Kara kedi uğursuz sayılır, gece köpek uluması, baykuş sesi daima eski inançlardır. Fakat yeni inanç biçimleri çok farklı. Artık yeni tabirler kullanılıyor. Astral güç üzere, kuantum hisler üzere teknik imalı yeni tabirler var. Aslında değişen bir şey yok. Hepsi de iki hedefe yönelik: Birincisi; olacakları evvelden öğrenmek, İkincisi; olumsuz durumları olumluya çevirmek. İşin özü bu.
– Bu inancı tetikleyen ne?
Bu sorunun cevabı, çağdaş dünyadaki hayatın meçhullüğü. Hiç kimse yarın ne olacağını bilemiyor. Süratle değişen dünya, bilinen kıymetleri değiştirdi. 68 Neslinin idealizmi yerini oportünizme, fırsatçılığa bıraktı. Beşerler rahatlığı istiyor, sabırlı uğraşların harcandığı yıllar yerine ‘her şeyi çabucak istiyor’. Konformizm hâkim oldu.
Akıllı konutlar, akıllı otomobiller, akıllı telefonlar insanları akılsız yaptı. İnsanların hayatları üstündeki denetimleri kalktı. Bu da bilinenlere itimadı azalttı, beşerler inançlara sığınıyor.
– “İnsan sıkı bir çalışmayla istediği hayata kavuşabilir…” Bu kabul değişti mi, artık o denli olmuyor da beşerler sonucu öteki yerlerde mi arıyor?
Bakınız, yakın tarihlerde bile bir insan dürüstçe işinde çalışırsa emekliliğine güvenirdi. Dürüst çalışma onun teminatı olurdu. Halbuki, artık bir borsa oyunuyla milyon dolarlar el değiştiriyor, dürüst çalışanın birikimi enflasyonla eriyor. Artık muteber bir gelecek kalmadı. Çalışma alanı da o denli. Evvelce insan girdiği işte yıllarca çalışır, oradan emekli olurdu. Artık, çalışan kişi daima daha yüksek gelirli işler arıyor, şirketlerde rotasyon hızlandı, uzmanlaşan kişi diğer bir yere gidiyor.
Tek iş modeli değişti, beşerler bir kaç işi birlikte yapıyor. Herkesin her şeyi yapmaya çalıştığı bir ortam oluştu. Bütün bunlar korku yaratıyor.
– Dert… Bugünün hastalığı diyebilir miyiz?
Evet, durum motamot bu. İnsanların korku seviyeleri çok arttı. Bakınız, en çok artan ruhsal hastalıklar, anksiyete ve depresyon. İstatistikler, tasayı azaltan, depresyonu hafifleten ilaçların, anti-depresif ilaçların kullanışında büyük bir artış olduğunu gösteriyor. Hatta Elisabeth Wurtzel, ‘Prozac Toplumu’ diye bir kitap yazmıştı. Ünlü felsefeci müellif Alain De Botton ‘Statü Endişesi’ kitabında bu korkuyu çok hoş anlatır. Rekabet toplumu, kazanılacak her şeyin lakin rekabette öne geçmek ile olacağını kabul ettiği için ortada güvenilecek hiç bir şey kalmaz. Herkes rakiptir, her şey rekabettir, muvaffakiyetin tarifi ötekileri geçmektir, üstün olmaktır. Bu durumda insan nasıl telaş duymasın?
– İnsanın inanabileceği klasik dinler varken yenileri neden çıkar, onlar daha farklı şeyler mi vaat ediyor?
Klasik tek ilahlı dinler, kuralları belirlenmiş, ritüelleri mutlaklaşmış, sonları çizilmiş dinî yapılardır. Hıristiyanlık da, Musevilik de, İslamiyet de bu kurallara uymayı gerektirir. Lakin yeni inanç sistemleri kendi kurallarını koyar, kendi hudutlarını kendileri belirler. Liderleri, inananları, sonları geleneklerin dışındadır. Onun için yeni inanç sistemleri bugünün insanına daha alımlı geliyor. Bir kahve falı; ‘için kabarmış, üç kişi ağız ağıza vermiş seni konuşuyor, dur bakalım, sana bir yol görünüyor, o yolun ucunda feraha çıkıyorsun’ kelamlarıyla falı bakılana bir rahatlık verir. Medyum, karşısında oturana, gelecekteki aşk hayatını, iş durumunu, meşakkatlerini, feraha çıkış yollarını anlatır. İnanmak, geleceğini okuyanın kelamlarına kapılmak, insanın düşüncelerine bir çıkış yolu sunar. Elbette bu durum, kendi bahtını kendisinin çizdiğini söyleyen şuurun yüklediği sorumluluktan çok farklıdır.
– İnanma gereksinimi… Lakin kolaylıkla inanma muhtaçlığı… Anlıyorum… Pekala, taşlara, otlara, sulara kutsal manalar yüklemek neyin nesi?
Bak işte bunlar yeni değil, ‘uğurlu taşlar’, ‘şifalı otlar’, ‘kutsal sular’ insanlık tarihi kadar eski inançlardır. Örneğin, ‘zemzem suyu’, bir çok hastalığı güzelleştiren bir su olarak paha taşır. ‘Ametist’ taşının yanında bulunduran beşere ‘uğur getirdiğine’ inanılır. ‘Şifalı otlar’ bugün ‘herbalizm’ ismi altında alternatif tıbbın değerli bir ögesi olmuştur. Fakat, ıhlamur çiçeğinin öksürüğü giderdiği, valerian otunun uykuyu kolaylaştırdığı safsata değildir. Pek çok ilaç, bitki kökenlidir ancak aktarların sattığı her otun bilinmeden kullanılması da yanlışlara tol açar. ‘Şifalı otlar’ derken bunları bilmek gerekir. ‘Şifalı sular’ da kaplıca tedavilerinin, artrozlar üzere, eklem hastalıkları üzere, değişik hastalıkların tedavisinde faydalı olmuştur. Kaplıca tedavisinin ‘Hidroterapi’ ismi altında tıp biliminde yeri vardır. Faydalı olanı safsatadan ayıran da yeniden bilimdir. Bilimin rehberliği olmayan hiç bir şeyin faydalı olacağına güvenmemek gerekir.
– Gelelim günümüzün önemli kahrına… Biliyorsunuz, birçok kişi aşı olmayı reddediyor, burada inançlar nasıl rol oynuyor?
Aşı bilimsel bir gerçektir. Bir virüse karşı üretilen aşı, o virüse özel bir bağışıklık sağladığı için yaşamsal kıymettedir. Lakin gelin görün ki, aşı tersliği hiçbir bilimsel emeli olmayan hurafelerle insanları etkilemektedir. Aşı aykırıları, aşının uydurma olduğu, ticari hedefle uygulandığı, bu yolla insanlara çip takıldığı uydurmalarıyla bir ortam yaratıyorlar. Bunlara inanarak aşı olmayanlar aslında toplumu tehdit eden bir sorun yaratmaktadırlar. İşte şimdiki bir bahiste yanlış inanç sapmasını daima birlikte görüyoruz.
– Daima bilimden, şuurdan kelam ediyorsunuz da bunların inançtan farkları nedir?
İşin özü bu soruda. Bilimsel bilgi nasıl gelişir? Evvel bir objenin, bir olayın ‘ne?’ olduğunu merak ederiz. Sonra ‘nasıl?’ olduğunu araştırırız. ‘Neden?’ sorusuna karşılık ararız. Araştırırız, ‘kanıt’ ararız. Hususa ait ‘deneyler’ yaparız. Bunların hepsi de ‘yanlış’ olabilir, onu kabul ederek gerçek sonucu buluruz. Bilimsel bilgi bu türlü elde edilir. Ayrıyeten, daha doğrusu bulunduğu vakit değiştirilir. ‘Değiştirilebilir olma’ bilimsel bilginin özelliğidir. İşte, ‘inanç’ olayında bunların hiçbirisi yoktur. İnanç, soru sormaya kapalıdır. Sorduğunuz soruya ya bir hayalde beyaz sakallı dedenin söyledikleri anlatılır ya da kayıp bir kitabın bulunuşu ile ele geçmiş sırlardan kelam edilir. Hepsi rivayettir, nakildir. İnanç, soruya, tartışmaya, deneye, delile hele de yanlış olabilmeye yer veremez. Yer verirse ortada inanç kalmaz. Bilimsel bilgi ile ile inanç ortasında farklılık değil, zıtlık vardır. Birinin yerleştiği yerde ötekisi yer bulamaz.
– İyi de bilim her şeyi bilir mi?
Bilim her şeyi bilemez. Bu türlü bir argümanı da olamaz. Fakat, bilimin misyonu, bilemediği şeyi araştırmaktır. Bilimin yolları ile bunları araştırır. Bu süreç daima sürecektir.
İnancın bu türlü bir kederi yoktur. İnanç her şeyi kendi yorumu doğrultusunda açıklar ve kişinin buna inanmasını bekler.
– İnançları ‘yararlı- yararsız- zararlı’ diye ayırabilir miyiz? Bu ayrım yanlışsız olur mu?
Evet, bence ayırabiliriz, ayrıyeten gerçek da olur.
– Nasıl yapabiliriz?
İnsanın bilişsel yetisini gölgelemeyen, akılcı davranışlarını engellemeyen ‘inanç biçimleri’ elbette ziyanlı değildir. Bilimsel kanısı sağlam birisinin çantasına bir ‘ametist taşı’ koymasının hiçbir ziyanı yoktur, hatta onu rahatlatıyorsa faydalı bile olur.
– Lakin…
Aklın bilişsel yetisini bloke eden, insanın düşünme yetisini engelleyen inançlar, ‘kör inanç’ dediğimiz inanç sistemleri elbette ziyanlıdır. Kişi için de ziyanlıdır, toplum için de ziyanlıdır, dünya için de ziyanlıdır. Bu ‘köktencilik’, kaynağı ne olursa olsun, din, gelenek, milliyet, etnik köken, hatta fikir akımları hem de büyük ziyanlar veren inanç sistemleridir. Bütün kanlı hengamelerin, savaşların, terör olaylarının kökeninde bu ‘köktenci inançlar’ büyük roller oynar. Bunların bilinmesinde de büyük faydalar görüyorum…
Cumhuriyet
