Anadolu’nun coğrafik olarak da Büyük Asya ile Avrupa ortasında bir köprü, geçit olduğu açıktır.
Kültürlerin harman olduğu, farklı birçok kavmin gelip geçtiği, iz bıraktığı ülkedir Anadolu.
Anadolu’nun süper bilgesi Yunus Emre’nin yüzyıllar evvel dediği üzeredir:
“Mal sahibi mülk sahibi/Hani bunun birinci sahibi”.
Bugün bu topraklarda biz yaşıyoruz ve geçmişten kalan izler bizim mirasımızdır.
Göbeklitepe, Çatalhöyük, Hattuşa, Bergama ve Akropolü, Efes ve Selsius Kütüphanesi, Mevlana, Pir Sultan Abdal, Konak Saat Kulesi, Hisar Camii, Aya Vukla Kilisesi, Havralar, İzmir Agorası, daha kacı hepsi bizimdir, Anadolu’nundur.
Mustafa Kemal Atatürk’ün, Fatih Sultan Mehmet’in Troya Savaşı kahramanı Hektor’a sahip çıktığı söylenir. İsmet İnönü antik çağ klasiklerinin Bergama tiyatrolarında oynanmasını istemiştir.
Bu yaklaşımlar, Türkiye Cumhuriyeti kurucularının yüksek tarih şuurunu gösterir.
Turgut Özal antik Efes’in Roma, Pergamon’un Helenistik bir kent olduğuna işaret etmişti.
R.T.Erdoğan Bergama’nın antik Selinos Çayı’nı, Hadrianus Tünellerini restore edeceklerini bildiriyor.
Daha da artması dileğiyle bu şuur o denli ya da bu türlü sürüyor.
Bu bağlamda bugün büyük uğraş ve özveriyle tarihi yapıtlarımızı müdafaaya çalışıyoruz. Eski yapıtlarımızı onarıyoruz. Almanya’ya götürülen Zeus Sunağının meskenine dönmesini istiyoruz. Kaçırılan tarihi yapıtlarımızı geri almaya çalışıyoruz.
Balçova/Agamemnon ılıcası İzmir’de, yüzyıllardan beri insanlığa hizmet eden ve tıpkı vakitte kültürel miras olan bir varlıktır.
Yüzyıllar evvel, İ.S.2.yüzyılda yaşamış, Batı Anadolulu Pausanias üzere ünlü antik muharrirler o periyotta, yaklaşık iki bin yıl evvel bile İzmir’de, bugün Balçova’daki şifalı sıcak suyun Agamemnon ılıcaları olarak anıldığından kelam eder.
Çok eskilerde bu ılıcanın bulunduğu yere Klazomenai derlerdi.
Bu sözcükten bozma Klizman, yakın vakitte kadar, bugün Güzelbahçe olarak isimlendirilen deniz kıyısına, yeşillik etrafa verilen ismi.
Nedir, kimdir bu Agamemnon?
Agamemnon mitolojik, söylencesel bir Kral’dır. Yani yaşamış mı yaşamamış mı belirli değildir. Yani, aksiyonları içinde gerçeklik hissesi da olabilecek çok eski bir masal kahramanıdır.
Büyük dedesi Tantalos Manisalı’ydı. Spil dağında tahtı olduğu rivayet edilir. O vaktin inancına nazaran ilahlara karşı geldiği için cezalandırılmıştı. Cezasını çektiği, İzmir-Yamanlar Dağı’ndaki Karagöl evvelden onun ismiyle, Tantalos Gölü diye anılırdı.
Manisa’nın Spil Dağı’ndaki, içinden sular sızan bir kaya, ağlayan kaya hala onun kızının, Niobe’nin ismini taşıyor.
Tekrar söylenceye nazaran, Tantolos’un oğlu, Agamemnon’un dedesi Pelops ise Manisa’dan Yunanistan’da Mora yarımadasına göçmüş, orada Olimpiyat oyunlarını başlatmıştı. Mora yarımadasına Peloponnesos diye onun ismi verilmiştir.
Yani Agamemnon’un soyu Batı Anadolu kökenliydi. Sonradan Yunanistan’a göçmüşlerdi. Zati hiçbirinin ismi Helence/Yunanca değildi.
Agamemnon’u, 2700 yıl evvel Dünya kültürüne tanıtan, o vakitle ilgili bize birçok bilgi vermesiyle bir arada tekrar de bir masal olan şiirsel İliada isimli yapıtıyla Homeros’tur. Batı edebiyatının başlatıcısı sayılan Homeros da İzmirli’ydi. Yapıtlarını Meles Çayı kenarında yazdığı söylenir.
Bunların hepsi Anadolu hikayeleri, bilgileridir.
Yani, şayet yaşamışlarsa bu bireylerin hepsi Anadolu kökenlidir ve bizimle birebir suyu içip tıpkı havayı solumuşlardır. Tıpkı toprağın ekmeğini yemişlerdir.
Onların; çocukları, eşleri, yakınları ile olan, o vaktin toplumsal ve ahlaki yapısına nazaran değerlendirilebilecek ve çabucak hepsinden insani dersler alınabilecek alakaları Dünya edebiyatında büyük trajik yapıtlara yansıtılmıştır.
Oyunları Dünya’nın dört bir yanında devamlı sahnelenen, Euripides (Evripides) , Aiskhylos (Eshilos) üzere büyük antik tiyatro muharrirlerinin yapıtları buna örnektir.
Ünü günümüzde hala süren Agamemnon, tekrar masalsı olaylar sonucunda topladığı askeri birliklerle Troya/Çanakkale’ye saldırmak üzere çıktığı seferde yolunu şaşırır. İzmir’in kuzeyinde Dikili kıyılarında karaya çıkar.
Aslında bu hikaye; Helenler’in İ.Ö.1200’lerden sonra Anadolu’ya yaygın olarak gerçek göç, yerleşme durumunun söylencesel tabiri olmalıdır.
Agamemnon, karaya çıktığı Bakırçay Ovası’na hâkim olan Pergamon/Bergama kentinin kurucusu sayılan Kral Telefos’un yönettiği yerlilerle savaşır.
Çatışmada yaralanan askerlerini, teklif üzerine, o vakitler da tanınmış olan İzmir, o zamanki ismi Smyrna yakınlarındaki Balçova Ilıcalarına gönderir.
Bunun için bu ılıca bu olaydan sonra daha da ünlenir. Agamemnon Ilıcaları olarak anılır. Hatta ismine, o çağda bile şenlikler yapılır.
Bunlar, değişik antik muharrirlerin anlattığı öykülerdir. Üstelik bu hikayeler, Berlin’de bulunan Bergama’nın Zeus Sunağı’nın mermerden yapılmış heykelimsi harika iç frizlerinde, mermere kazılmış çizgi roman üzere, görsel olarak da anlatılır.
İşte İzmir ve etrafı, bütün dünyanın bildiği maddi manevi eşsiz tarihi izlere sahiptir.
Şayet kültür insanların maddi, manevi, zihinsel birikiminin toplamı ise o da insanlık kültürün en kıymetli modüllerinden biridir.
Balçova Ilıcası’nın yıllarca Agamemnon Ilıcası olarak anılması bir gerçektir. Yüzyıllardır lisanına, dinine bakmadan insanlara şifa dağıtıyor.
Bu nedenlerle Agamemnon Ilıcası, ismiyle birlikte bir kültürel mirastır. İnsanlığın gelişiminde bıraktığı ayak izlerinden biridir.
Antik çağlardan kalma; İzmir, İstanbul, Ankara, Adana, Konya, Manisa, Bursa, Bergama üzere eski kent isimleri hala lisanımızda yaşıyor. Ve biz bunları kullanıyoruz.
Dünya’da serüvenleri çocuklara ders kitabı olarak okutulan, her etrafta tanınan Agamemnon’un ismini bir ılıca ya da bir objeye isim olarak kullanmak tarihe, yaşadığımız topraklara bir hürmet olmakla birlikte, turist çekmek için çırpınan İzmir’in tanıtımında olumlu ve yanlışsız bir soluktur.
Üstelik Pagos, Punta, Kordelya üzere İzmir’le bağlantılı isimler Türkçe olmadığı üzere, Agamemnon ismi dahil hiçbiri Helence/Yunanca da değildir.
Muhtemelen birçoğu, bu topraklarda iz bırakmış Romalılar, Helenler’den de evvel yaşamış Luviler ve akrabaları üzere çok eski Anadolu halklarının lisanlarının seslerini taşır.
Bir tarihi eser cenneti olan, üzerinde yaşadığımız; büyük ozan Nazım Hikmet’in dediği üzere: “Dört nala gelip uzak Asya’dan/ Akdeniz’e bir kısrak başı üzere uzanan” bu memleket bizimdir.
Bizden evvel bu topraklarda yaşamış insanların geride bıraktığı tarihi eserler ve isim izleri, geleceğe aktarmakla sorumlu olduğumuz bize bırakılmış mirastır.
Bu nedenlerle, son vakitlerde, herkesin İzmir’in yeterliliğini istediği bir ortamda tartışılan Agamemnon’a ve Ilıcasına, kendi lokal kültürünün zenginliğinin şuurunda, daha geniş bir açıdan, kozmik kültür bağlamında bakmak daha doğrudur.
Cumhuriyet
