Kanser, tüm dünyada olduğu üzere Türkiye’de de değerli bir halk sıhhati sorunu. Memleketler arası Kanser Araştırma Ajansı (IARC) datalarına nazaran, 2020 yılında tüm dünyada yaklaşık 20 milyon yeni kanser hadisesine rastlanırken, yaklaşık 10 milyon kişi kansere bağlı nedenlerle hayatlarını kaybetti. Türkiye de ise geçen yıl yaklaşık 230 bin yeni kanser hadisesi tespit edilirken, yaklaşık 130 bin kişi kansere bağlı nedenlerle ömrünü yitirdi.
Kanserin sebepleri, korunma ve tarama sistemlerini aktaran Onkoloji Uzmanı Prof. Dr. Deniz Arslan, “Sigara, alkol, obezite, virüs, bakteriler, UV ışınları ve kimyasal karsinojenler üzere çevresel faktörler tüm kanser nedenlerinin yüzde 50’sini oluşturmaktadır, önlenebilir. Kanserin yarısını önlemek elimizde” sözlerini kullandı.
Arslan, bu bahiste 3 temel nedenin sayılabileceğini belirterek, şunları kaydetti:
“Birincisi, rasgele mutasyon dediğimiz, yaşlanmaya bağlı olarak genlerimizde meydana gelen önleyemediğimiz değişikliklerdir. Bu tüm kanser nedenlerinin yaklaşık yüzde 35’ini oluşturmaktadır. İkincisi, kalıtsal geçiş ve ailevi yatkınlıktır, kanser nedenlerinin yüzde 15’ini oluşturur. Bu da önlenemez ancak erken teşhis çoğunlukla mümkündür. Üçüncüsü, sigara, alkol, obezite, virüs, bakteriler, UV ışınları ve kimyasal karsinojenler üzere çevresel faktörlerdir, tüm kanser nedenlerinin yüzde 50’sini oluşturmaktadır, önlenebilir. Buradan da anlaşılabileceği üzere kanserin yarısını önlemek elimizde.”
Sigaranın tüm kanserlere bağlı ömür kayıplarının yüzde 35 nedeni olduğuna işaret eden Arslan, “Sigara, en sık görülen akciğer kanserinin yüzde 95 ana sebebidir. Bunun yanında baş, boyun, göğüs, böbrek, idrar torbası, pankreas ve rahim ağzı kanserlerine yol açmaktadır. Sigaraya hiç başlamamalı, içiyorsak bırakmalıyız” sözlerini kullandı.
“ASETALDEHİT DİREKT DNA HASARINA NEDEN OLUYOR”
Prof. Dr. Arslan, alkolün de tüm kansere bağlı ömür kayıplarının yüzde 5-10 nedeni olduğunu vurgulayarak, “Özellikle baş, boyun kanseri, göğüs, yemek borusu, mide, pankreas ve kolon kanserine yol açabilmektedir. Alkolün bedende yıkımı sonucu ortaya çıkan Asetaldehit direkt DNA hasarına neden olmakta, bunun sonucunda kanser gelişebilmektedir. Günde bir kadeh alkol kullanmak bile kaza, tüberküloz ve kanser gelişimine yol açarak hayat mühletini azaltmaktadır.” değerlendirmesinde bulundu.
Obezitenin başta göğüs, pankreas, böbrek, rahim ve karaciğer kanserleri için esas risk faktörü olduğuna işaret eden Arslan, kilo denetimi sağlamanın birçok kanserin gelişimini önleyebildiğini bildirdi.
Arslan, idmanın, az yahut orta seviyede birçok kanser gelişimini azaltırken, ayrıyeten göğüs ve kolon kanseri başta olmak üzere birçok kanserin tekrarlama oranlarını düşürdüğünün kanıtlandığını belirtti.
Kırmızı et ve işlenmiş et tüketiminin (salam, sosis, jambon, sucuk gibi) özelikle kalın bağırsak kanser riskini kesin olarak artırdığından Milletlerarası Kanser Araştırma Ünitesi’nin ya hiç tüketilmemesi ya da tüketiminin azaltılmasını önerdiğini anımsatan Arslan, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Hava kirliliği çeşitli teneffüs yolu hastalıklarına yol açmasının yanında, akciğer kanseri ve öbür birçok kansere neden olabilmektedir. Güneşten korunma sonucunda daha az UV ışınlarına maruz kalınması başta melanom (ben kanseri) ve başka cilt kanser gelişimini azaltmaktadır. İnançlı cinsel münasebet HPV, HIV, EBV, Hepatit B ve C üzere kanserle alakalı virüslerin (rahim ağzı kanseri, lenfoma, kaposi sarkomu, baş boyun ve karaciğer kanseri gibi) bulaşmasını azaltmaktadır. Ayrıyeten, HPV ve Hepatit B’ye karşı gözetici aşı yapılmalıdır. Aile hikayemizi ve kansere genetik yatkınlığımızı biliyorsak genetik danışmanlık alarak ve uygun vakitte başlayacağımız kanser tarama metotlarıyla kanser gelişmeden önlemler alabilir ve erken teşhis sağlanarak ömür kaybının önüne geçebiliriz.”
“KANSER ÖNLENEBİLEN, ERKEN TEŞHİSİ VE TEDAVİSİ MÜMKÜN BİR HASTALIK”
Verilen bilgiye nazaran, kanserleri tertipli tarama testleri ile erken teşhis etmek mümkün oluyor.
Bunlardan kimileri şöyle:
“Meme kanseri; en değerli tarama prosedürü mamografidir. Mamografi tarama sistemi göğüs kanserine bağlı mevt riskini yüzde 20 azaltır, yaptırmayanlarda ileri evre göğüs kanser gelişimi 4 kat artmıştır. Ortalama göğüs kanseri riski olan bayanlarda tarama 45-54 yaşları ortasında yıllık yapılmalıdır. 55 yaşından sonra 2 yılda bir tarama tavsiye edilir. Lakin istiyorlarsa 40 ve 55 yaşından itibaren de yıllık tarama yaptırabilirler.
Akciğer kanseri; ağır sigara içiciliği olan (günde bir paket 30 yıl ya da iki paket 15 yıl içmiş olmak gibi) bilhassa 50-80 yaş ortasındaki bireyler, sigarayı 15 yıl içinde bırakmış olsalar dahi ve hiçbir şikayetleri bulunmasa da yıllık düşük doz toraks (akciğer) tomografisi ile tarama yaptırmalıdırlar. Böylelikle teşhiste ileri evre akciğer kanseri saptanma oranı yüzde 50’den yüzde 10’lara düşmekte, birinci evrede saptanma oranı yüzde 70’lere varmaktadır.
Kalın bağırsak kanseri; tarama yaşına 45 yaşında başlanması önerilmektedir. Yıllık gaitada bâtın kan, 3 yılda bir rektosigmoidoskopi (alt kalın bağırsak kısmının kontrolü), 10 yılda bir kolonoskopi (tüm kalınbağırsağın kontrolü) yaptırmalıdır.
Rahim ağzı kanseri; nizamlı olarak bayan doğum uzmanlarının belirleyeceği aralıklarda pap smear ve HPV testi yaptırılmalıdır.
Prostat kanseri; 50 yaşından itibaren nizamlı olarak PSA testi ve elle makkattan muayene önerilmektedir. Unutulmamalıdır ki kanser önlenebilen, erken teşhisi ve tedavisi mümkün bir hastalıktır.”
Cumhuriyet
