Kamu Denetçiliği Kurumunun (Ombudsmanlık) 29/11/2024 tarih ve 2024/13200-S.24.19883 sayılı kararında aşağıdaki açıklamalara yer verilmiştir.
1. Başvuran özetle; İstanbul Üniversitesi Toplumsal Tesislerinde, alışverişin yalnızca banka ya da kredi kartıyla yapılabiliyor olması ve münasebetiyle yasal ödeme vasıtası olan nakit paranın kullanımına müsaade verilmemesinin banka kartı olmayan şahısların kantinden yararlanmasını engellediğini, bu düzenlemenin desteğinin bulunmadığını, Üniversite’nin internet üzerinde öğrenci kantinleri-kafeterya alanı işletim ve kontrol yönergesi bulunmadığını, bedel tahsilatının nasıl belirleneceğine dair İstanbul Üniversitesi Toplumsal Tesisleri Yönergesi’nde tahsil edilecek bedelin temellerinin belirlenmesi yürütme heyetine ilişkin olduğu sözüne erişebildiğini, uygulamanın son bulması ve para borcunu öderken nakit para kullanmak için toplumsal tesislerin internet üzerindeki şikayet kutusuna yazdığını tez ve söz ederek toplumsal tesislerde nakit para ile ödeme yapılabilmesi talebiyle Kurumumuza başvurmuştur.
II. YÖNETİMİN MÜRACAATA AİT AÇIKLAMALARI
2.1. Toplumsal Tesislerinin, kar hedefi gütmeyen bir kuruluş olup, daha kaliteli hizmet sunabilmek maksadıyla mali ve finansal sistemin gereklerine uygun olarak kredi kartı ve banka kartı ile tahsilat yapmakta olduğu, bu uygulamanın, tıpkı vakitte iç kontrol sistemimizin aktifliğini artırdığı ve işleyişin daha şeffaf bir halde sürdürülmesine imkan sağladığı söz edilmektedir.
V. KIYMETLENDİRME VE GEREKÇE
12. Anayasamızın 13 üncü unsuru, temel hak ve hürriyetlerin sonlandırılmasını düzenlemektedir. Bu unsura nazaran, “Anayasada yer alan temel hak ve hürriyetler, sadece kanunla ve lakin makul sebeplerle sınırlanabilir.” Ayrıyeten, sınırlama yapılırken, hakların özüne dokunulamayacağı ve sınırlamanın, toplumun huzuru, genel sıhhat, güvenlik üzere kamu faydasını korumak emeliyle yapılması gerektiği söz edilmektedir. Bu çerçevede toplumsal tesislerde nakit paranın geçersiz olması ve sırf kartla ödeme yapılması düzenlemesi, üniversitenin idari ve mali işleyişini düzenleyen bir karar olarak görünmekle birlikte, ferdî hak ve özgürlükler üzerinde manalı bir sınırlama yaratıp yaratmadığı bakımından incelenmesi gerekmektedir. İdarece uygulamanın münasebeti “daha kaliteli hizmet sunabilmek gayesiyle mali ve finansal sistemin gereklerine uygun olarak kredi kartı ve banka kartı ile tahsilat yapmakta olduğu, birebir vakitte iç kontrol sisteminin aktifliğini artırdığı ve işleyişin daha şeffaf bir biçimde sürdürülmesine imkan sağladığı” halinde söz edilmiştir. Bu açıdan, yapılan sınırlamanın, Anayasanın 13 üncü hususu bakımından hukuka uygun bir formda belirlendiği ve uygulandığı savunulabilir. Lakin kelam konusu uygulamanın Anayasanın temel hak ve özgürlüklerle ilgili düzenlemelere tersliği bulunmaması hukuka ve hakkaniyete uygun olduğu manasına gelmediği için ilgili düğer mevzuata uygunluğu bakımından kıymetlendirilmesi gerekmektedir.
13. Anayasanın 172 inci unsuru ve 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun uyarınca, tüketicilerin ekonomik, toplumsal ve hukuksal açıdan korunması temeldir. Bir mal yahut hizmetin satışa sunulması sırasında uygulanan ödeme formüllerinin sonlandırılması, tüketicinin özgür iradesini kısıtlamamalı ve rastgele bir mağduriyet yaratmamalıdır. Bu açıdan Üniversite Yönetiminin toplumsal tesislerde yalnızca kartlı ödemeleri kabul edilmesi, tek bir ödeme aracına dayalı bir uygulama olup, bu durumun hukuken geçerli olabilmesi için belli şartlara sahip olması gerekir. Öncelikle, tüketicinin (bu durumda öğrencinin) mağduriyet yaşamaması, ödeme aracının pratikte kolaylıkla ulaşılabilir olması ve bu ödeme yoluna yönlendirme sürecinin (maddi külfet vs.) yükümlendirici bir süreç olmaması gerekmektedir. Bu bakımdan 6502 sayılı Kanunun 31 inci hususunun bu usul finansal eserleri kullananlar açısından bir muhafaza sağladığı görülmektedir. Hususa nazaran kart çıkaran kuruluşlar, tüketicilere yıllık üyelik aidatı ve gibisi isim altında fiyat tahsil etmedikleri bir kredi kartı tipi sunmak zorundadırlar. Bu bağlamda nakit kullanımından yoksun kalınması toplumsal tesis faydalanıcıları bakımından fazladan bir külfet oluşturmadığı anlaşılmaktadır.
14. Üniversitenin toplumsal tesisinde yalnızca kartla ödeme yapılması, öğrencilerin nakit taşıma yahut nakit ödeme yapma imkanını kısıtlamaktadır. Lakin, kartlı ödeme sisteminin yaygınlaşması, bilhassa dijitalleşme ve güvenlik tedbirleri göz önünde bulundurulduğunda, toplumsal tesislerin idaresi açısından bir tercihtir. 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 47 inci unsuruna nazaran üniversiteler, eğitim-öğretim faaliyetleri ile ilgili kararların yanı sıra, toplumsal tesislerin işletilmesi konusundaki düzenlemeler konusunda da kendi iç siyasetlerini belirleme yetkisini haiz bulunmaktadır. Bu bağlamda, üniversite idaresi, toplumsal tesislerde ödeme prosedürü üzere mevzularda idari özerkliği çerçevesinde karar alabilecektir. Üniversitenin, idari ve ekonomik işleyişini daha verimli ve inançlı bir formda sürdürebilmesi gayesiyle kartlı ödeme sistemini tercih etmesi, öğrencilerin temel haklarını ihlal etmediği sürece, yükseköğretim mevzuatına uygun olduğu kıymetlendirilmektedir.
15. Benzeri formda 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 191. hususu, kamu vazifelilerinin toplumsal tesisler ve gibisi hizmetlerden yararlanacağı konusunda düzenlemeler içermektedir. Üniversiteler, memur statüsündeki akademik ve idari işçi için toplumsal tesis hizmetleri sunmaktadır. Bu statüde bulunan bireyler açısından da toplumsal tesislerde ödeme formüllerinin belirlenmesi, üniversite idaresinin yetki alanı içinde kalmaktadır. Toplumsal tesislerin daha verimli ve inançlı işletilmesine dönük olarak yürürlüğe konan düzenlemenin, devlet memuru statüsündeki akademik ve idari işçi açısından hak ihlali oluşturduğu saptanamamıştır.
16. Kayıt dışı iktisadın yüksek oranlarda seyrettiği ülkemizde ödemelerin dijital ortama taşınarak kayıt altına alınmasına dönük olarak getirilen çeşitli düzenlemeler bulunmaktadır. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan Kamu Toplumsal Tesislerine Ait Bildiri’de, kamu toplumsal tesislerince ödeme ve tahsilatların banka vasıtasıyla yapılmasının temel olduğu belirtilmektedir. Bildiri’de karar altına alınmış olan bu durum, ödeme süreçlerinin şeffaflığını artırarak kayıt dışı süreçlerin önlenmesini sağlamayı hedeflemektedir. Kamu kurumlarına bağlı olarak işletilen toplumsal tesislerin işleyişine yönelik olan bu düzenlemeye, üniversiteler üzere kamu hukuksal kişiliğine sahip eğitim kurumların uyması gerekmektedir. Bu bağlamda, kamu kurumlarının işletmiş olduğu toplumsal tesislerde nakit kullanımının kaldırılarak banka ve kredi kartları üzerinden ödemelerin yapılması bu Bildirim bakımından da tüzel desteğe sahiptir.
17. İstanbul Üniversitesi Toplumsal Tesisler Yönergesinin 7 inci unsuru çerçevesinde, Yürütme Heyeti’nin toplumsal tesislerin idaresi hakkında uygulamaya yönelik öncelikleri belirleme ve gerekli düzenlemeleri yapma yetkisine sahip olduğu açıkça belirtilmiştir. Bu çerçevede, toplumsal tesislerde ödeme sistemlerinin belirlenmesi de Yürütme Heyeti’nin sorumluluğunda olduğuna hükmedilmiştir. Bu sorumluluk doğrultusunda, toplumsal tesislerde ödeme metotlarının belirlenmesi ve banka aracılığıyla ödeme yapılması tarafında karar alındığı görülmektedir.
18. İstanbul Üniversitesi Toplumsal Tesisleri’nde ödemelerin sırf banka ve kredi kartıyla yapılması zorunluğuna dair uygulama 2547 sayılı Kanun çerçevesinde üniversite yönetiminin takdir yetkisine dayanan bir karar olduğu tespit edilmiştir. Uygulama, toplumsal tesislerde ödeme ve tahsilatların banka aracılığıyla yapılmasını öngören Kamu Toplumsal Tesislerine Ait Bildirim ile uyumlu olup bu durum dijital ödeme sistemlerinin kullanımını zarurî kılmaktadır. İstanbul Üniversitesi Toplumsal Tesisler Yönergesi ile Yürütme Heyeti’ne toplumsal tesislerin idaresiyle ilgili karar alma yetkisi tanınmış, ödeme prosedürlerini belirleme konusunda Yürütme Kurulu yetkilendirilmiştir. Ayrıyeten kelam konusu uygulamanın tüketicinin korunması hakkındaki mevzuatla çelişmediği ve toplumsal tesislerin inançlı, nizamlı ve tesirli bir biçimde işletilmesini sağlamak ismine yürürlüğe konduğu belirlenmiştir. Bahse bahis sınırlama sonucunda toplumsal tesislerden yararlanan öğrencilerin yahut kamu vazifelisi çalışanın rastgele bir hakkının ihlal edildiği tespit edilememiştir. Bu çerçevede, kartla ödeme yapılması zorunluğu getirilmesi üniversite yönetiminin takdir yetkisi dahilinde, ödeme süreçlerinin şeffaflığı ve tesislerin verimli işleyişini sağlamak emeliyle alınmış tüzel desteği bulunan idari bir karar olarak görülmektedir.
19. Sonuç olarak müracaatın Kurumumuzca kıymetlendirilmesi sonucunda; Hukuka ve hakkaniyete karşıtlığı tespit edilemeyen mezkür uygulama hakkında yapılan müracaatın reddi tarafında karar verilmesi gerektiği sonuç ve kanaatine ulaşılmıştır.
VII. KARAR
Yukarıda açıklanan münasebetler ve belge kapsamına nazaran MÜRACAATIN REDDİNE;
Kararın Başvurana ve İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜNE bildirisine,
Türkiye Cumhuriyeti Kamu Başdenetçisince karar verildi.
Bu bilgiler haricinde tüzel münasebetler ve mevzuat istikametinden mevzuyu ayrıntılı olarak inceleyen Kamu Denetçiliği Kurumunun (Ombudsmanlık) 29/11/2024 tarih ve 2024/13200-S.24.19883 sayılı kararını bilgisayarınıza indirmek için
Ahmet KANDEMİR