NATO Zirvesi, Türkiye ve Beklentiler – Ali ER

ABD Lideri Biden, birinci yurtdışı gezisini İngiltere’ye yaptı. Bugünkü NATO Tepesi’nde Rusya’ya verilecek kritik iletilerin, üye ülkelerle birlikte belirlenmesi gerekirdi. Biden ise İngiltere’de bir hava üssünde, ABD askerlerine yaptığı konuşmada verdi bildirisini.

Bildiri, Rusya’dan çok, Brüksel’deki dorukta Rusya’ya karşı alınacak kararlarda, mahzur çıkarmaya hazırlanan üyeleriydi. “Kızım sana söylüyorum, gelinim sen anla” der üzereydi.

BİLGİLERİN SÖYLEDİĞİ

G-7 Tepesi’nin, bugünkü NATO Doruğu arifesinde İngiltere’de düzenlenmesi tesadüf değvilayet. G-7’nin gündeminde salgın, ticaret, altyapı üzere bahisler olsa da asıl sorun global ısınmanın sonuçları, bunun global ticaret denizyolları ve jeopolitik sonuçları. Kutuplardaki buzulların erimesi, G-7 ve NATO’daki stratejik karar alıcılar için önemli sonuçların habercisi. G-7’nin Japonya dışındaki altı üyesinin NATO üyesi olduğu dikkate alınırsa bu sefer G-7’de, NATO’nun “varlıklı abileri” tepe öncesi stratejik ortak tavır belirlediler, ön istişare toplantısı yaptılar.

Bunun nedenini sayılar açıklıyor. Arktik Okyanusu bölgesinde, dünyada keşfedilmiş doğalgazın yüzde 13’ü kadar doğalgaz ve 90 milyar varil petrol olduğu hesaplanıyor. Global ticaretin yüzde 88’ini yapan Asya, Avrupa, Amerika ortasındaki ticaretin, yakın gelecekte Arktik Okyanusu’nda kuzeybatı kanalında ortaya çıkacak yeni deniz ticaret yolları üzerinden yapılması olası. Asya’dan Avrupa’ya Panama Kanalı üzerinden yapılan deniz ticareti yolu yüzde 40 kısalacak. Kuzey Kutbu’ndaki erimeyle yeni erişilebilir kaynaklar ve deniz ticaret yolları üzerinde hak tez eden süper güçler ortasında gayret kaçınılmaz olacak.

RUSYA VE KUZEY KUTBU

Rusya kendisini mesken sahibi görüyor. Kuzey Kutbu’na en kısa aralığı 1500 km olan Çin, kendini Kuzey Kutbu’na komşu devlet ilan etti. Bu, bölgedeki çabanın ne kadar çetin geçeceğinin göstergesi. Jenerasyon ve Yol Projesi’yle NATO ve AB içinde gereğince baş karıştıran Çin, Arktik bölgede de kendine rol biçiyor. Bu da Çin’in, NATO’nun risk ve tehdit tarifinde önlerde yer alması manasına geliyor. Kuzey Kutbu’ndaki erime, yeni jeostratejik bölgenin nasıl denetim edileceği sorusunu öne çıkarıyor. Grönland, Trump’ın satın almaya çalıştığı ada, denetim edilebilecek pozisyonda. Hasebiyle Danimarka’nın özerk Grönland adası, yükselen global jeostratejik kıymet olabilir. Danimarka da ABD ve NATO için transatlantik bağın harcı olmaya, NATO üyeleri ortasında vazgeçilmezler listesine girmeye aday.

Bu tabloda ABD için bugünkü tepede stratejik öncelik, Trump döneminde tabana vuran NATO ve ABD ortasındaki itimadı, transatlantik bağı tazelemektir. ABD boşuna “geri dönmüyor”. Biden’ın İngiltere’deki acelesine bakılırsa kimseyi dinlemeyecektir. Soğuk Savaş’tan bu yana transatlantik bağı, Avrupa isterdi. Artık ABD de bu bağa birebir kıymeti verecektir.

1991’deki Roma Doruğu’nde NATO, stratejik güvenlik konseptiyle Soğuk Savaş sonrasında kendini yine tanımlamaya başlamıştı. Bu tepe de NATO’nun 21. yüzyılda kendini tekrar tanımlayacağı bir tepedir. Global ısınma sonucu, Arktik Okyanusu’nda ortaya çıkan risk, tehdit ve yeni kaynaklar bugünkü dorukta NATO için yeni stratejik görev ve yapılanmaların münasebeti olacak, ABD ve NATO’nun 2030 ve sonrasındaki stratejik duruşunu belirleyecektir.

TÜRKİYE’NİN BEKLENTİLERİ

Türkiye’nin, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve ABD Lideri Biden ortasındaki görüşmeden beklentisi yüksektir. Fakat global stratejik meseleler bir yana, Biden, Türkiye ve Erdoğan’a karşı soğuktur. Lider olduktan sonra Türkiye’ye karşı uzun mühlet sessiz kalmış, sonra Erdoğan’ı, sözde soykırım argümanlarını tanıdığını tebliğ edercesine aramıştır. Atlantik ötesinde değişen bir şey yoktur. Fakat Türkiye cephesinde vardır. Üstelik jeostratejik bağlamda gitgide eli zayıflamaktadır.

ABD ve Türkiye ortasında son yıllarda kördüğüme dönen, giderek tırmanan sıkıntılara tahlil için bu görüşmede kapı aralanması Türkiye’nin değersizleşmeye evrilen yalnızlığına hayat öpücüğü olabilir. Lakin yüksek beklentiler içeren görüşmenin NATO platformunda yapılması, adeta sıkıştırılması, kusurdur. Zira NATO tepelerinde temel öncelik ikili problemler değildir. Biden’ın, NATO üyeleriyle yüz yüze gelmeden, İngiltere’de Putin’e verdiği bildiriler, müzakereye açık olmadığının işaretidir. Beklentileri yüksek tutmamak, daha gerçekçidir.

ALİ ER

EMEKLİ TUĞGENERAL

Cumhuriyet