“1902’de doğdum doğduğum kente dönmedim bir daha
geriye dönmeyi sevmem
üç yaşımda Halep’te paşa torunluğu ettim
on dokuzumda Moskova’da komünist Üniversite öğrenciliği / kırk dokuzumda tekrar Moskova’da Tseka-Parti konukluğu / ve on dördümden beri şairlik ederim.”
Kendi “Otobiyografi”sinde bu türlü yazmış şair Nâzım Hikmet Ran…
O ülkesine hasret, ülkesi ona hasret. Neydi ustayı usta yapan; vatan sevgisi mi, sevdaları mı? Bakın nasıl bitiriyor şair “Otobiyografi”sini: “sözün kısası yoldaşlar bugün Berlin’de açıdan gebermekte olsam da / insanca yaşadım diyebilirim / ve daha ne kadar yaşarım / başımdan neler geçer daha kim bilir.”
Sevdaları, sonuna kadar inandığı davası, tüm kederlerini, yaşadığı tüm hoşlukları yani hissettiklerini sözlere, şiire dökmesi, bugün her yerde mumla aradığımız adalet duygusu, özgürlük tutkusu, işte tüm bunlar, Nâzım Hikmet’i üniversal bir kıymet yapan…
Selanik’te doğan ve bugün 58 yıl evvel Moskova’da Türkiye’ye hasret gözlerini yuman Nâzım Hikmet’i umutla, yeryüzünde eşitlik ve adalet bekleyen tüm beşerlerle birlikte anıyoruz.
Nâzım Hikmet’in kız kardeşi Samiye Yaltırım tarafından kurulan ve bugün 30. yılını kutlayan, Nâzım Hikmet Kültür ve Sanat Vakfı’nın birinci günden bugüne nasıl geldiğinin hikayesini vakfın başkanvekili Değer Coşkun ile konuştuk.
-Vakfın kuruluşuna ait gelişmeleri, o periyot sürece tanıklık etmiş biri olarak, kuruluş fikrini ve sürecini anlatır mısınız?
Samiye Yaltırım’ın elinde ağabeyine ilişkin eşya ve dokümanlar vardı. Bunları merhum eşi Seyda Yaltırım düzenlemiş, arşivlemişti. Samiya Yaltırım’ın koruduğu, sakladığı bu eşya ve dokümanların geleceği, onun ailesiyle birlikte önünde duran bir meseleydi. Bunlar ne olacak ve kime emanet edilebilecek? Konutunda verdiği ve benim de katıldığım davetlerde mevzu her vakit Nâzım Hikmet’e gelirdi.
Kızı Ayşe Yaltırım, vakıf kurulmasını öneriyordu lakin başlar çok da net değildi. Samiye Yaltırım’ın baba bir, anne farklı kız kardeşi Melda Hanım, Kemal Tahir Vakfı’nda çalışıyordu ve vakıf kurmanın zorluklarından kelam ediyordu. Üstelik bir diğer sorun daha vardı önlerinde; Nâzım Hikmet yurttaş bile değildi.
-Tüm bunlar hangi yılda yaşanıyordu?
Nâzım Hikmet kitabı taşıdığı için gözaltına alınan, tutuklanan insanların bulunduğu bir periyottu. 80’li yılların yani 12 Eylül diktatörlüğünün baskıcı ortamı yaşanıyordu. Sonuçta dostlarıyla buluştuğu, paylaştığı sorunun tahlili için öncelikli olarak yurttaşlık konusunda adım atılması gündeme geldi.
Ağabeyinin o periyot hâlâ hayatta olan arkadaşları, güvendiği, danıştığı dostları ve aile üyelerinin de iştirakiyle yola çıkıldı.
Nâzım Hikmet’in yurttaşlık probleminin tahliline ait takviye istemek emeliyle düzenlediği bir toplantıda, TYS Lideri Aziz Nesin de kelam aldı. Toplantıya katılan müelliflere, sanatkarlara, bilim beşerlerine, “Biz, Nâzım Hikmet’in soluğundan çıktık. Bizim Nâzım Hikmet’e borcumuz vardır” diyerek yurttaşlık sıkıntısının tahliline ait takviyesini açıkladı.
Öncelikli olarak hukukçuların iştirakiyle İstanbul, Ankara ve İzmir’de toplantılar düzenlendi. Nâzım Hikmet, 1951 yılında Bakanlar Konseyi kararıyla hukuksuz bir usulle yurttaşlıktan çıkarılmıştı. Bu kararı devre dışı bırakacak yeni bir karar alınmalıydı. Bu nedenle de Bakanlar Kurulu’na başvuruldu. Müracaat, Samiye Yaltırım ismine avukatları tarafından yapıldı. Lakin müddeti içinde cevap alınamadığından Danıştay’da dava açıldı. Bu süreç vakıf niyetinin de önünü açtı.
-Vakfın kuruluşunda kimlerle yola çıkıldı? Kimler kaldı bu yolda yürüdüğünüz?
Samiye Yaltırım, ağabeyinin arkadaşlarının da ortasında olduğu yakın dostlarıyla 3 Haziran 1990’da bir ortaya geldi. Bu buluşma, Kuruçeşme’de bulunan Mülkiyeliler Birliği salonlarında gerçekleşti. Katılanlar ortasında baştan beri kendisine takviye veren TİP’in efsanevi liderlerinden teyze oğlu Mehmet Ali Aybar, 12 Eylül periyodunda kapatılan, yıllarca cezaevinde tutulan ve daha sonra beraat eden Barış Derneği Lideri Mahmut Dikerdem, Nâzım Hikmet’in Bahriye Mektebi’nden arkadaşı Seyfi Kipmen, insan hakları savunucuları Emil Galip Sandalcı, Mahmut Tali Öngören, Sendikacı Kemal Sülker, Prof. Aydın Aybay, Nâzım Hikmet’in yoldaşı Nail Çakırhan ve birinci bayan arkeologlarımızdan Halet Çambel ve Moris Gabbay da vardı.
Bu toplantıda Yaltırım, vakfın kuruluşuna ait fikrini açıkladı ve dayanak istedi. Toplantıdaki 30’a yakın iştirakçi bu kanıyı destekleyerek hazırlıklar için bir yürütme heyeti oluşturdu ve kurulacak vakıf için bir katkı listesi hazırlandı. Aydın Aybay başkanlığındaki yürütme konseyi, çalışmalarına çabucak başladı. Vakıf senedi hazırlandı. Vakfın hedefini karşılayacak bir mal varlığı oluşturmak üzere etkinlikler düzenlendi.
O günlerde çalışmalara faal olarak katılan arkadaşlarımızın birden fazla artık ortamızda değil ne yazık ki!
Kimlerle yola çıkıldı diye sorduğunuzda birinci toplantıya katılanları Teşebbüs Heyeti olarak adlandırdığımızı söyleyebilirim. Samiye Yaltırım başta olmak üzere Mehmet Ali Aybar’ı, Müzehher Vâ-Nu’yu, vakfımızın kuruluşunda ve bugünlere gelmesinde emeği yadsınamaz hocamız Aydın Aybay’ı, Tarık Akan’ı, Yusuf Kurçenli’yi, İlhami Soysal’ı, Semih Balcıoğlu’nu, Şükran Kurdakul’u, Alpay Kabacalı’yı, Nevzat Şenol’u, Halit Çelenk’i, Timur Selçuk’u, Mustafa Ekmekçi’yi, İlhan Selçuk’u, Aziz Nesin’i, Yaşar Kemal’i, Savaş Dinçel’i, Umur Bugay’ı ve daha onlarca dostumuzu anmadan geçemeyeceğim… Öylesine özverili bir çalışmaydı ki sanırım örnek olması açısından ileride araştırılacaktır.
-Öncelikli emeliniz neydi?
Vakıf kuruluşu için yola çıkarken amaçlanan ailede bulunan Nâzım Hikmet’e ilişkin eşya ve dokümanları korumak ve kullanıma açmaktı. Kuşkusuz vakfın kuruluşuyla birlikte gerek ülke içinde gerekse ülke dışında Nâzım Hikmet’e ilişkin her türlü bilgi, evrak, fotoğraf, sinema, eşya üzere ne varsa bir ortaya getirme çalışması başlatıldı. Duyuru yapıldı ve beşerler bu duyuruların akabinde ellerinde bulunan hazine pahasındaki evrak ya da eşyayı vakfa bağışladı. İnanılmaz bir süreçti. Kaybolup gidebilecek ya da müzayedelerde ilgisiz insanların koleksiyonlarına girerek metalaşabilecek materyaller bağışlandı. Nâzım Hikmet sevgisi taşıyan insanlarca ve hiçbir çıkar gözetilmeksizin…
-Bu 30 yıla neler sığdırdınız?
Yola çıktığımızda kuşkusuz ki rastgele bir vakıf olmadığımızın bilincindeydik. İsmimizin bile insanları huzursuz ettiği periyotlardan kelam ediyorum. Ardımızda sermaye kümesi yoktu fakat günümüz vakıflarının yaşadığı devlet dayanağı de olmadı! Bir avuç insanın, ki bir avuç derken de sırf idare konseyimizden kelam etmiyorum, üyemiz olsun olmasın Nâzım Hikmet dostlarından kelam ediyorum, gönül bağıyla oldu. Hiçbir şey dışarıdan göründüğü üzere değildi. Bu gönül bağı olmasa, bu dayanışma ruhu olmasa tahminen biz de kapımıza kilit vurmak zorunda kalabilirdik. Yaklaşık 20 yılımızı geçirdiğimiz Taksim’deki merkezimizi kuruluşumuzda olduğu üzere tam bir imece ile kullanılır hale getirdik. Ne merkezimizin onarımında bize canı gönülden dayanak olan ne de kapı önüne konulduğumuzda bizi yalnız bırakmayan, dayanışma gösteren ve de kucak açan, bağrına basan Nâzım Hikmet Vakfı dostlarını unutamayız.
30 yıla neler sığdırıldı sorusuna karşılığım tahminen biraz argümanlı olsa da Nâzım Hikmet’i vatanında yaşatmaya çalıştık diyebilirim. Onu dünya görüşünden, siyasal gayretinden taviz vermeden halkıyla buluşturmaya çalıştık. Yurdunun bağımsızlık savaşının destanını yazan şairinin hak ettiği yere gelmesi için çabaladık.
Lakin bu otuz yıla sığdıramadıklarımız da var kuşkusuz. Bizler gidici, kurumlar kalıcıdır. Nâzım Hikmet Vakfı da gelecek jenerasyonlara aktaracağımız ismi üzere tertemiz bir kurumudur bu ülkenin…
Cumhuriyet
