Pandemi periyodunun yükünü sırtında en çok taşıyan işkollarından biri oldu motokuryeler. Sokaklarda kimse yokken, ambulanslarla birlikte yalnızca onlar vardı. Türkiye’de koronavirüs salgınının başladığı 2020 yılında, ‘tespit edilebilen’ kayıtlara nazaran en az 190 motokurye ömrünü yitirdi. Emekçi Sıhhati ve İş Güvenliği (İSİG) Meclisi’nin datalarına nazaran, 2021’in yalnızca birinci 5 ayında 12 motokurye iş cinayetlerinde can verdi.
Salgın periyodunda artan paket servis talebini karşılamak için ağır ve insan dışı mesai saatleriyle çalışan motokuryeler; ‘hız baskısı’ eşliğinde, iş güvenliği olmadan ve sıhhatsiz çalışma şartlarından ötürü vefata mahkum edildi.
Yemeksepeti Personel Komitesi Temsilcisi Kaan Gündeş ve İstanbul’da Yemeksepeti’nde motokurye olarak çalışan bir işçi; motokuryelerin meselelerini, taleplerini ve insan dışı çalışma şartlarını Cumhuriyet’e anlattı.
“KAZALARIN GERİSİNDE SÜRAT BASKISI VAR’”
Motokurye ölümlerinin gerisinde olan ihmallerin, ‘daha fazla kar’ güdüsü ve personellerin temel emekçi sıhhati ve güvenliği tedbirlerinin alınmaması bağlamında gerçekleştiğini söyleyen Yemeksepeti Emekçi Komitesi Temsilcisi Kaan Gündeş, “Yemeksepeti ve onun gibisi sipariş firmaları, teslimat, nakliyecilik şirketleri, temel olarak sürate ve performansa dayalı bir çalışma rejimiyle işliyorlar. Ve bu sürat ve performansa dayanan çalışma rejimi, aslında hem motokuryelerin hem de depo emekçilerinin, epeyce vahim iş kazalarına hatta genel olarak iş cinayetlerine kurban gitmelerine sebep oluyor. 2020’de en azından tespit edebildiğimiz ve kayıtlara geçen 190 motokurye arkadaşımızı kaybettik. Bu kazaların yaşanmasının sebebi, suratın ve baskının bir çalışma rejimi olarak uygulanması’‘ dedi.
SÜRAT TAKİBİ İÇİN KURYELERİN TELEFONUNA UYGULAMA İNDİRİLİYOR
Yemeksepeti ve Yemeksepeti Banabi’de, kuryelerin bir siparişi 15 dakikada teslim etmesinin beklendiğini ve motokuryenin 1 saat içerisinde teslim etmesi gereken sipariş sayısının 4 olduğunu aktaran Gündeş, şu sözleri kullandı:
“Motokurye arkadaşların telefonlarına bir uygulama indiriliyor. Orada da tekrar bir sürat baskısı var. Bu çevrimiçi uygulama üzerinden; motokurye arkadaşlarımızın siparişi ne vakit teslim aldıkları, yolu kaç dakikada gittikleri, ne vakit teslim ettikleri ve kaç paket taşıdıkları dahi takip ediliyor. Onu o sisteme girmek durumundalar. Mesai giriş çıkışları da bu sistem üzerinden oluyor. Ve bu uygulamayla girilen bilgiler üzerinden, dönemsel performans raporları hazırlıyor Yemeksepeti şirketi. Ve bu performans raporlarında renklerle verilmekte olan birtakım kodlar var. Yeşil, kırmızı kodlar var… Performans raporlarında kırmızı kod geldiyse, bu demek oluyor ki işverenin dilediği kadar paket taşıyamamış o kurye yahut işverenin dilediği süratte siparişleri teslim edememiş. Münasebetiyle o performansı düzeltmek için, bölge sorumlunuzdan yahut müdürünüzden makul bir baskıyla karşılaşıyorsunuz. İşinizi kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya kalıyorsunuz. Sorun mobbinge kadar varabiliyor. Ve motokuryelerin bir kısmı, aile kurmuş olan evli beşerler. Hasebiyle bu tehditleri bir kenara koyup işi terk edebilecek beşerler değiller. Bu sürat baskısına teslim olmak zorunda kalıyorlar.“
SÜRAT TEŞVİK EDİLİYOR: O AY BİRİNCİ OLAN DEPOYA BAKLAVA VERİLİYOR
Sürat baskısının, Yemeksepeti tarafından teşvik edildiğini belirten Gündeş, “O ay en çok sipariş teslim etmiş şubeye bir tepsi baklava armağan ediliyor. O ay en fazla sipariş teslim etmiş kuryeye, o ay 1 günlük müsaade veriliyor. Bu da daha fazla çalıştırmaya ve sömürmeye dönük bir teşvik siyaseti. Bu da vefatları epeyce artırıyor“ dedi.
“NEVZAT AYDIN TCK 204 VE TCK 206 CÜRÜMLERİNİ İŞLEDİ’”
Koronavirüs salgınında hastalığa yakalanma riski en yüksek kümeler içerisinde yer alan kuryelere geçtiğimiz günlerde aşı önceliği hakkı tanınmış, işkolları aylar öncesinden ‘büro çalışanı’ olarak değiştirilen Yemeksepeti motokuryeleri ise bu yüzden aşı önceliği kapsamına alınamadığ için Yemeksepeti CEO’su Nevzat Aydın’a reaksiyon göstermişti.
“Yemeksepeti motokuryeleri, yaklaşık 8-9 ay evvel sendikalaşmaya başladılar ve bu emekçilerin insiyatifine dayalı bir formda yürütülüyordu. Bu sendikalaşma çalışmaları işverenin kulağına gitti ve kısa müddet içinde, binlerce motokurye arkadaşımızın iş kolu değiştirildi“ diyen Gündeş, yaşananları bu türlü anlattı:
“Nevzat Aydın’ın Çalışma Bakanlığı’na böylesine bir talep iletmesi ve bu talebin de yerine getirilmesine karşın; aslında bu yasal değil. Nakliyecilik kesimindeki sendikalar, iş kollarının değiştirilmesine karşı bir dava açmak durumundalar ve bu davanın kazanılacağına eminiz. Lakin bizler, burada Yemeksepeti işvereni Nevzat Aydın’ın yaptığının, TCK 204, resmi dokümanda sahtecilik ve TCK 206, resmi dokümanın düzenlenmesinde palavra beyan cürümlerini oluşturduğunu düşünüyoruz. Münasebetiyle nakliyat bölümünde bulunan sendikalar cürüm duyurusunda bulunmasa dahi, zira TCK 204 ve TCK 206 şikayete tabi değildir, savcıların resen harekete geçmesi gerekiyordu. Lakin burada temel sorunlardan birisi, Türkiye’de bu suça karşı harekete geçebilecek bir savcının olup olmadığı. Olmadığını bildiğimiz için, Yemeksepeti Emekçi Komitesi, biraz da bu mantığın üzerine kuruldu. Her ne kadar Yemeksepeti işvereni, motokuryeleri ofis çalışanına döndürdükten sonra Hak-İş’i önermiş olsa da, biz bunun hakikat olduğunu düşünmüyoruz. Motokuryeler, kendi bölümünün kendi sendikalarında örgütlenmek istiyorlar. O yüzden iş kolu değişikliğini dönüştürmek için gayretimize devam edeceğiz.”
“EN TEMEL TALEP SENDİKALAŞMA HAKKI”
Tüm sorunların ortasında, motokuryelerin kristalize oldukları en büyük sorunun ‘sendikalaşma’ olduğunu söyleyen Gündeş, “Çünkü bu problemler aslında sendikal sorunun içinden geçip belli formlara bürünüyorlar. O yüzden sendilaşma hakkını kazanıp, Toplu İş Kontratı imzalamak istiyorlar. Zira lakin bir Toplu İş Mukavelesi kapsamında, bugün Yemeksepeti’nin sürdürmekte olduğu azgın performansa ve sürate dayalı çalışma rejimine son verebilirler” diye konuştu.
“MOBBİNG VE SÜRGÜN VAR, YAĞMURLUKLAR SU GEÇİRİYOR, FİYATLAR TAM YATIRILMIYOR“
Gündeş, motokuryelerin taleplerini şöyle sıraladı:
Kod29 çok keyfi bir biçimde kullanılıyor. Aslında Kod29’un içerdiği cürümleri işlememiş olan personeller, birtakım öteki politik sendikal uyuşmazlıklar hasebiyle Kod29 münasebet gösterilerek işten çıkartılıyor.
Şubeler ve kuryeler ortası yarış teşvik ediliyor. Bu yarışların teşvik edilmesinin sonlandırılması gerekiyor. Personel sıhhati ve güvenliği değerlerinin alınması gerekiyor. Kuryelerin kullandıkları motorların lastikleri ismi. Banabi’nin yağmurlukları ve botları yağmurda su geçiriyor. Nitelikli lastikler ve nitelikli hami ekipmanlar, yağmurlar ve botlar üzere; çalışanların sıhhatini ve güvenliğinin korunabilmesi için tedbirler alınması gerekiyor. Bütün bu meselelerin tahlilinde de sendikalaşma yatıyor.”
“COVID-19 BELİRTİSİ GÖSTERMESİNE KARŞIN ÇALIŞAN ARKADAŞLARIMIZ OLDU”
İstanbul’da çalışan bir Yemeksepeti motokuryesi de, kuryelerin pandemi devrinde yaşadıklarını ve insan dışı çalışma şartlarını Cumhuriyet’e anlattı.
“İlk aylarda herkes konutlarına çekilmişken, biz dışarıdaydık. Çoğumuz daha birinci ayda bu hastalığı yaşadık. Ben de dahil olmak üzere. Birebir vakitte bu periyotta iş yükü arttı” diyen motokurye, “Hasta olan arkadaşlarımız vardı. Onlar, aylarca meskenlere 2’şer, 3’er damacana taşıdı. Belirti göstermesine karşın, grip zannedilerek çalışan arkadaşlarımız oldu. Ben de çalıştım birebir formda. Yalnızca ambulans var ve bizler varız. Bir tıp distopya üzereydi. Ne olduğunu bilmediğiniz bir virüs dışarıda kol geziyor ve siz sokaklardasınız. Bizde derin izler bırakan bir süreçti” dedi.
“SAATTE 4 PAKET“ KIYASLAMASI SONA ERSİN”
Sürat baskısına değinen Yemeksepeti motokuryesi, şu tabirleri kullandı:
“Bu, istisnasız bütün firmalarda olan bir şey. Sürat baskısı konusunda topluma kızmanın yanlış olduğu kanısındayım, zira taahhüt edilen bir şey var ve beşerler bu işin art planının nasıl yürüdüğünü bilmiyorlar. Bunun hesabını, bunu taaahhüt edenlere sormak gerekiyor. 30 dakikada müşterinin kapısına gideceğini taahhüt ediyorlar. Bu mühlet de aslında 30 dakika değil. Bu yalnızca yemekler için 30 dakika. 15 dakika yemeğin hazırlanması, 15 dakika yolda geçen müddet. Depo, yani market çalışanlarında ise bu durum daha farklı. İşin market kısmında mühlet daha kısa. 15 dakikalardan bahsediyoruz… ‘Saatte 4 paket’ performans kıyaslamasının sona ermesini istiyoruz. Zira saatte 4 paket demek, gidiş dönüş hesaplandığında; size müşteri ve depo ortasında yaklaşık 7 dakika veriyor.”
“HER DEPODA HER AY KAZA OLUYOR”
Depolar ortası bölge bölge yarışlar yapıldığını aktaran motokurye, “Kazananan depoya baklava üzere kimi mükafatlar veriliyor. Depo içinde birinci çıkan şahsa ise bir gün ekstra fiyatlı müsaade veriliyor. Sürat baskısı ve sistemden izleniyor olmak, yeteri kadar mental yorgunluk yaratıyor. Lakin beyefendilere bu da yetmiyor. Devamı ‘Daha da yarışın, çok daha fazla daha yarışın, bana para kazandırın, ben ise size 200 liralık kuru baklava vereceğim’ oluyor. Ödül bu değildir. Örneğin çalışanın müşteri ile münasebetine ödül verebilirsiniz, özenlidir buna da ödül verebilirsiniz. Bu tarafta bir teşvikte bir sorun olmaz. Ancak sürat üzerinden bir teşvik yapmak, insanların canına kastediyor. Her ay kazamız olur her depoda. Bunlar bazen küçük kazalar olur. Lakin aylardır tedavi gören, tekraren ameliyat olan tanıdıklarımız da var“ diye konuştu.
“AYDA BİR SEFER GELİP KAĞIT İMZALAYAN ‘İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARI’ VAR”
“Bir kişinin canı bile bizim için önemli” diyen motokurye, kelamlarına şöyle devam etti:
“İşçi sıhhati ve güvenliği tedbirleri, yalnızca yüzlerce emekçi alınmaz. Bir emekçinin canı ya da yaralanmasının bile gözetilmesi gerekir. Lakin iş güvenliği tedbiri muhakkak yok. İş güvenliği uzmanı yok. Ayda bir defa gelip bir kağıt imzalayan ‘iş güvenliği uzmanları’ var. Onun dışında hiçbir bahiste iş güvenliği takip edilmiyor. Sürat baskısı da bir iş güvenliği sorunu, hatta iş güvenliğini tehlikeye atacak başlı başına bir şey.”
“GÜNDE 2 SEFER TUVALET TEMİZLİYORUZ…”
Kuryeler ve depo çalışanlarının tuvalet temizlemekle yükümlü olduğunu aktaran motokurye, “İş tariflerinde bu türlü bir sorumluluk olmaması karşın her gün, günde 2 kez tuvalet temizleniyor. Biz buna karşı çıktık lakin elimizden maalesef fazla bir şey gelmedi. ‘Bizim işimiz değil bu’ dedik lakin yapmak zorunda kaldık. Hiçbir formda dinlenmedi. Yapacaksınız, mecbursunuz dediler. Aslında iş tarifinde bu türlü bir şey yok. Büsbütün ilkel kurallarla yönetilen bir yer. Yemeksepeti çok yenilikçi ve çağdaş bir firma olduğunu tez ettiği için bunları söylüyorum. İşler çok ilkel ilerliyor. İş tarifinde olmayan işleri reddedebilme hakkımızın ve mobbinge maruz kalmadan insanca çalışabilme hakkımızın tanınmasını istiyoruz” tabirlerini kullandı.
“TAŞIMACILIK ÇALIŞANLARI BİRİNCİ EVVEL AŞI OLMASI GEREKEN KİŞİLERDİ“”
İş kolları ‘büro çalışanı’ olarak değiştirildiği için aşı önceliğinde sorun yaşadıklarına değinen Yemeksepeti motokuryesi, “Bu biz olayın ifşasını yaptıktan sonra, bu hafta içinde randevular çıktı. Lakin nakliyecilik çalışanları, çok daha erken hatta birinci sıralarda aşı olması gereken bireylerdi. Zira en az hekimler kadar taşıyıcılık riski yüksek. Daima insanların meskenine gidiyoruz, daima beşerlerle temas ediyoruz. Ve bazen 50 bazen 100 kişilik iş yerlerinde çalışıyoruz kapalı alanda. Ve birebir vakitte pandemi başladığından beri, hiç durmayan iş kolundan biriyiz. Bunun için şirketin gerekli müracaatları evvelce yapması gerekiyordu. Bilakis, 4-5 ay kadar evvel iş kolumuzu değiştirdikleri için, bırakın nakliyat kesiminde olduğumuz için öncelik almayı, ofis çalışanı üzere göründüğümüz için en son aşılanacaklar sırasındaydık. Biz anca bu hafta aşılanabiliyoruz. Bu bizim kazanamımız. Büyük bir ses getirdik ve aşıyı aldık” dedi.
“BİR BAYAN ARKADAŞIMIZ SİSTEMLİ OLARAK RUHSAL ŞİDDETE MARUZ KALIYOR”
“İstanbul’da bir şubede bir bayan arkadaşımızın amirinden şiddet gördüğünü biliyoruz” diyen Yemeksepeti kuryesi, “Bununla ilgili gerekli yerlere müracaat da yaptı. Daima mobbing ve ruhsal şiddet yaşadığını ve bunların kimilerini kaydettiğini de biliyoruz. Tahminen yakında ortaya çıkar. Biz de kendisini riske atmamak için bekledik. Fakat kendisiyle bağlantı halindeyiz, bunu ifşa etmeyi düşünürse onun yanında olacağız natürel ki” diye konuştu.
“UCUZA KAÇMAK İÇİN İSMİ MOTORLAR ALINIYOR”
“Nitelikli ekipman istiyoruz. Yağmurda su geçirmeyen yağmurluklar, botlar, nitelikli motosikletler istiyoruz” diyen motokurye, “Çünkü ucuz motosikletler kullanıyoruz. Kayıyor, düşüyor, en ufak virajda devriliyor motor. Ucuza kaçmak için çok ismi motorlar alınıyor. Motorların lastikleri yola uygun değil. Tek bir kişi günde ortalama motosikletle 100 km yapıyor, biz kent içinde 100 km yapmayı geçin, her sokağı karışlıyoruz. Bu yüzden motorların lastiklerinin ve öteki ekipmanlarının sağlam olması gerekiyor. Kış kaidelerine uygun olması gerekiyor. Yağmurda fren yapamıyoruz, kayıyor motor. Duramıyoruz yokuşaşağı, motor yağmurda kayıyor. Bu kuralların sağlanması gerekiyor” tabirlerini kullandı.
“MOTORKURYELİK RİSKLİ İŞ KOLU OLARAK TANIMLANSIN”
Son olarak kuryelerin taleplerini sıralayan Yemeksepeti işçisi, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Bizim en kıymetli taleplerimizden biri, motokuryeliğin en riskli iş kollarından biri olarak tanımlanması. Zira güvencesizilk ve ağır iş kolu olarak geçmediğimiz için, bunlar bizim yıpranma hissesi almamamızı, emeklilik hakkımızı etkiliyor. Ayrıyeten sürat baskısının ve bu husustaki mobbingin kalkmasını istiyoruz, bütün firmalarda.”
“Kod29’un kullanımına son diyoruz. Kod29, öbür kesimlerde olduğu üzere bizde de az da olsa kullanılıyor. Bu işverenlerin elinde büyük bir silaha dönüştü. Bunun kaldırılmasını istiyoruz. Bunun çalışanlar ismine. Bunun dışında iş güvenliği ve sendikal haklarımızın tanınmasını istiyoruz. İş teminatı demek, aslında mobbinge maruz kalmadan, personellerin hayır diyebilme haklarının korunması demektir.”
“En kıymetli taleplerimizden biri de, sendikal haklarımızın tanınması ve sendika düşmanlığının yapılmaması. Zira esasen az evvel bahsettiğimiz her şey, şayet sendika ve personel kontrolü olursa hepsi çözülebilecek şeyler. Bir işin kaidelerini yahut nasıl yapılacağını; genel müdür, CEO, yatırımcı değil; personel bilir. Personel kontrolü istiyoruz.”
Cumhuriyet
