Birleşik Krallık’taki Cardiff Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Engin Kara, ekonomiyi bir otomobile benzeterek Türkiye iktisat idaresinin, daima gaza basarak, yalnızca önüne bakarak ve hiçbir kurala uymadan yoluna devam etmek istediğini söyledi. Kara, “Yaşanan kazaların sayısı artıkça artan risklerle, sigorta risk primleri artıyor. Kazalar nedeniyle de otomobil hayli hasar almış durumda” dedi.
Geleceğe ait beklentilerin bu kadar erozyona uğradığı bir devirde, bir iki makroekonomik ayarlamayla problemlerin tahlilini beklemenin çok optimist bir yaklaşım olacağına dikkat çeken Prof. Dr. Engin Kara ile Türkiye iktisadının yaşadığı krizi ve tahlil yollarını konuştuk.
FATURA YURTTAŞA
– Yurtdışında yaşayan bir akademisyen olarak Türkiye iktisadının geldiği noktayı nasıl değerlendiriyorsunuz?
Tabir yerindeyse, iktisat yolu, ‘80 milyonluk ülke iktisadını devasa bir laboratuvar olarak görüyor ve kullanıyor. Bu laboratuvarda birçok vakit hiçbir teori desteği olmayan siyasetlerin test edildiğine şahit oluyoruz.
Ülkede, bir gün demokrasinin iktisat için değeri, demokrasiyi rafa kaldırarak test edilmeye çalışılırken; diğer bir gün, yerçekimine karşı çıkarcasına en az 300 yıllık geçmişe ve birikime sahip iktisat biliminin dikte ettirdiğinin bilakis, faizleri düşürerek enflasyonun düşürüp düşürmediği test ediliyor.
Tam işler düzeliyor, yapılan kusurlardan ders çıkarılmaya başlandı diye düşünmeye başlarken Merkez Bankası lideri vazifeden alınıp ülkenin en kıymetli kurumlarından birinin prestijini yok etmenin ekonomik tesirleri ölçülüyor.
Bu deneylerin sonucunda ortaya çıkan fatura haliyle vatandaşa kalıyor.
Avrupa’da, demokrasi, hukuk ve sağlam bir kurumsal altyapı olmadan ekonomik zenginliğin olmayacağı çok iyi biliniyor.
– Türkiye’yi anlatırken en çok hangi alanlarda zorlanıyorsunuz?
Türkiye’nin problemlerini anlatmak kolay ancak onca uğraşa karşın bugün Türkiye’nin, 3. Dünya problemleriyle uğraşıyor olmasını kabullenmek sıkıntı. Meseleleri anlatırken, Turgut Uyar’ın “sevgim acıyor” derken ne hissettiğini çok daha iyi anlıyorum.
– Yükselen döviz kuru, yüksek enflasyon, yüksek faiz, düşük büyüme ve yüksek işsizlik… Türkiye iktisadı bu noktaya nasıl geldi?
Birinci neden, iktisat idaresinin el yordamıyla 80 milyonluk büyük bir ekonomiyi yönetmeye çalışması. Türkiye iktisat tekniği, iktisat siyasetlerinin gayesini her hal ve şartta yüksek ekonomik büyüme olarak görüyor. İktisat idaresinde, yüksek büyüme suratını elde etmek için her şeyin mubah olduğu görüşü hâkim.
Şayet ekonomiyi bir otomobile benzetirsek Türkiye iktisat idaresi daima gaza basarak ve yalnızca önüne bakarak ilerlemek istiyor. Trafik kurallarını mani olarak görüyor ve hiçbir kurala uymadan yoluna devam etmek istiyor.
Şayet yolda maniler varsa, vakit zaman gaz pedalından ayağını kaldırmak, daima dikiz aynasını ve yan aynaları denetim etmek gerekiyor.
Sürücü bu anlayışta olmayınca, otomobilin daima kaza yapması kaçınılmaz oluyor. Yaşanan kazaların sayısı artıkça artan risklerle birlikte, sigorta risk primleri de artıyor. Kazalar nedeniyle de otomobil oldukça hasar almış durumda.
Türkiye iktisadının durumu, şoför yanlışları nedeniyle daima kaza halinde olan bir otomobilden farklı değil. Bu türlü bir iktisada yatırımcılar yatırım yapmak istemiyor. Borç verenler, artan riskler nedeniyle, daha fazla faiz talep ediyor. Bütün bunlar da yatırmaları olumsuz etkiliyor, işsizliği artırıyor.
İktisat idaresinin direksiyon kabiliyetine itimat azalınca geleceğe ait beklentiler kötüleşiyor; fiyatların artacağı ve TL’nin döviz karşısında kıymet kaybedeceği beklentisi oluşuyor. Bu beklenti de enflasyona neden oluyor.
Bu türlü bir ortamda, sağlıklı bir ekonomik yapıdan ya da sağlıklı bir ekonomik büyümeden bahsedebilmek mümkün değil.
İkinci neden ise Türkiye’nin tercih ettiği büyüme modeli. Türkiye’de büyüme, yurtdışından sağlanan “ucuz” kredilerle finanse edilir. Krediler inşaat dalına ve tüketime harcanır.
Meseleler, kredilerin geri ödeme vakti gelmesiyle başlar. Dış borcun ulusal gelire oranı yüzde 60 düzeyine ulaşmış durumda. Türkiye iktisadının bu oranda bir dış borcu çevirmekte zorlandığı ortada.
YOKSULLAŞMA CAN YAKICI
– Şu anda Türkiye iktisadının en can yakıcı sıkıntıları nelerdir? Tahlil için neler önerirsiniz?
En can yakıcı sıkıntılar elbet yoksullaşma ve esasen bozuk olan gelir dağılımının daha da bozulmasıdır. Krizler, gelir dağılımını dar gelirliler aleyhine bozar. Devletin, müdahale ederek bu gelir dağılımını düzenlemesi gerekiyor. Bu türlü bir efor görmüyoruz, maalesef. Natürel, bir sorunu çözmek için evvel sorunu kabul etmek lazım.
Son günlerde, ‘bu da geçer, bir şey olmaz” anlayışının sonuna geldiğini gösteren olaylardaki artış, bu gerekliliği doğrular nitelikte.
Türkiye’nin şu anda karşılık bekleyen sorularından bir tanesi dış borçların sürdürülebilirliğidir. Merkez Bankası’nın rezervlerinin kısa bir müddette tüketilmiş olması döviz gereksiniminin ne kadar ağır olduğunu gösteriyor. Merkez Bankası’nın rezervlerinin tükenmiş olması da birebir vakitte, borç geri ödemelerinde badire yaşama ihtimalini artıyor. Döviz gereksinimini karşılamak için swap muahedeleri tek deva değil. Döviz finansmanını IMF de sağlayabilir.
FAİZ İNDİRİMİ KAOS YARATIR
– Türkiye iktisadının bir kurtuluş reçetesi yok mu, acil olarak atılması gereken adımlar nelerdir?
Meselelerin kolay tahlili yok, maalesef. Ülkede, siyahın tonları ortasında gidip gelen bir karamsarlık hâkim. Geleceğe ait beklentilerin bu kadar erozyona uğradığı bir periyotta, bir iki makroekonomik ayarlamayla sıkıntıların azalacağını beklemek çok optimist bir yaklaşım olur.
Beklentilerdeki bozulma, son devirdeki enflasyonda yaşanan artışın en kıymetli nedeni. Bu devirde, faizlerde bir artışın bu beklentileri düzgünleştirmeye yeteceğini sanmıyorum. Faizlerde bir düşüşün yaratacağı kaosu düşünmek dahi istemiyorum. Para siyaseti tıkanmış durumda. Türkiye hükümeti, Kanal İstanbul projesiyle maliye siyasetlerini devreye sokmaya çalışıyor. Bu ekonomik ortamda bu çeşit projeler yalnızca bütçe açığını büyütür.
Bir dönüşüm gerekiyor. Bu da vakit alacak bir süreç. Fırtına dindikten sonra öncelikli olarak yapılması gereken demokrasi kültürünü ve kurumsal altyapıyı güçlendirmek olmalı. Kurumlar, lider değişse dahi, asli vazifeleri yerine getirebilecek bir yapıya kavuşturmalı. Eğitim sisteminin yine düzenlenmesi gerekiyor.
Yalnızca enflasyon ve öteki makroekonomik göstergeleri düzeltmek üzere tasarlanacak bir programın muvaffakiyet talihi düşüktür. Bu cins bir programla, tahminen, kısa vadede birtakım iyileştirmeler sağlanabilir lakin bir müddet sonra, tekrar krizin ortasında buluruz kendimizi.
– Döviz kurunu denetim altına almak için, Merkez Bankası’nın 128 milyar dolarlık rezerv tüketildi. Bu ne cins sonuçlar doğuracak?
Maalesef, 128 milyar dolar, yarın hiç gelmeyecekmiş üzere kısa müddette harcandı. Şu anda, net rezervlerin 50 milyar dolar ekside olduğu anlaşılıyor.
Birtakım ülkelerde, bu durumda olan özel şirketler ‘batık’ olarak sınıflandırılıyor. Merkez bankaları daha farklı bir statüye sahip ve batmaları kelam konusu değil; zira para basma yetkileri var.
Bundan sonraki oluşacak döviz gereksiniminde, yükümlüklerini karşılamak için Merkez Bankası para basmak durumda kalabilir. Bu durum da TL’nin döviz karşısında bedel kaybetmesine ve enflasyona neden olabilir.
SİS BULUTU BÜYÜYOR
– Son iki yılda gerek Merkez Bankası gerek TÜİK ve iktisat ile ilgili bakanlıklarda peş peşe misyon değişiklikleri oldu. Bu durum yurtdışında nasıl algılanıyor?
Bu durum haliyle, uzun vadeli yatırım kararlarını olumsuz etkiliyor.
Misyondan almaların yarattığı olumsuz tabloyu, Tüketici İnanç Endeksleri’nde görmek mümkün. Endeksler zikzak çizerek hareket ediyor. Bu türlü bir ortamda da istikrarlı ve sağlıklı bir ekonomik yapıdan bahsedemeyiz.
Merkez Bankası liderlerinin sıkça değişiyor olmasının arkasında, vermiş oldukları faiz kararları olduğuna inanılıyor. Bugün faiz oranları yatırım yapmaya uygun olabilir. Lakin yarın, faizlerin ne olacağı belirli olmayan bir ülkeye yabancı yatırımcı haklı olarak yatırım yapmak istemez. Hakikaten, Türkiye’de net direkt yabancı yatırımlar, ülke tarihinde birinci defa negatife düşmüş durumda.
İktisat büyük bir sis bulutu içerisinde hareket etmeye çalışıyor. Sis bulutunun boyutu da her geçen gün artıyor.
Cumhuriyet