Neden Prof. Emre Erdoğan? Yer, Ankara’nın Altındağ ilçesi, Battalgazi Mahallesi… Suriyeli bir kümeyle hengame sonucu yaralanan Emirhan Yalçın’ın hastanede hayatını kaybetmesinin akabinde büyük gerginlik yaşandı… Kalabalık bir küme yürüyüşe kalktı, maksat Lider ve Battalgazi’deki Suriyelilerin konutları ve dükkânları oldu, “mülteci istemiyoruz” sloganı stadyumlara kadar ulaştı. AKP’nin kalesi olarak bilinen Altındağ’da bir linç ortamı oluşunca bize de Türkiye’de kutuplaşmanın boyutları ve milliyetçilik üzerine birçok çalışmada imzası bulunan Bilgi Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Emre Erdoğan’a sormak kaldı.
– Türkiye’nin içinde bulunduğu şartları yaratanlar Suriyeli mülteci problemini yarattılar, fakat Suriyeli mültecilerin bu süreçte bir dahilleri olmadı, kabullenip öfkeyi hakikat şahıslara yöneltmekte fayda var.
– Yaşadığımız fakirleşme ve bir gelecek tasavvuruna sahip olmamamız, öfkemizi pekiştiriyor. Popülist siyasetçiler, çok uçlar -sağ, sol fark etmez-, demagoglar günah keçisi bulmakta çok becerikliler.
– Siyasal kültürümüz, meskendeki halimiz bu hoşgörüsüzlüğü, ayrımcılığı besliyor. Bu türlü bir ülkede 4 milyondan fazla olduğu söylenen mültecileri ağırladığınız vakit kimi “kaşınmaların” olması kaçınılmaz.
– AB’den gelecek fonlar karşılığında mültecileri ülkede tutmayı tercih eden, bunu da tabanına “Ensar” telaffuzuyla “satan” bir iktidarın; mülteci aksisi telaffuzları teşvik etmesinin farklı sebepleri olabilir.
– Birincisi, tabanında olabilecek mülteci zıtlığının “gazını almak” ve oy kaybı yaşamamak, ikincisi, AB ile pazarlık yaparken “Tabanım istemiyor, ikna etmek için koza gereksinimim var” demek için olabilir.
– Üçüncüsü, Millet İttifakı ve HDP iştirakinde birtakım çatlaklar açmak da isteniyor olabilir lakin o ittifakın varoluş nedenlerine bakıldığında bu çatlakların büyüyeceğini düşünmek optimist bir bakış.
– 6-7 Eylül olaylarını hatırlatıyor, dükkânları yağmalamak için kentin çeperlerinden kamyonlarla adam taşındığı söylenir. Altındağ’da da olan, suça meyilli bireylerin araç olarak kullanıldığı izlenimi uyandırıyor.
• Türkiye geçen haftayı yangın ve sel faciasının akabinde Altındağ’da yaşanan olayların gölgesinde geçirdi. Linç kokan olayları tetikleyen ögeleri açar mısınız?
Altındağ’da yaşanan olaylar hakkında hâlâ kâfi bilgiye sahip değiliz. Bir bakış açısı, olayların yerli halkın Suriyelilere verdiği bir tepki olduğunu söylerken bir öteki bakış açısı da olaylara karışanların daha evvel öteki kabahatlere da dahil olduğunu öne sürerek organize bir hareket, bir cins provokasyon olduğunu argüman ediyor. Her iki mümkünlük da olumsuz: Birincisi Türkiye’de bireylerin mültecilere tahammüllerinin kalmadığına işaret sayılabilirken; ikincisi birtakım “mihrakların” bu yarayı kaşımaktan çıkar elde etmeyi umduklarını gösteriyor. Türkiye’de mültecilere ve daha çok yabancılara karşı tahammülün ya da müsamahanın düşük olduğunu, mülteciler gelmeden evvel de biliyorduk.
• Nereden biliyorduk?
Yapılan mukayeseli çalışmalar Türkiye’nin yabancılara karşı, bilhassa öbür dinden, milletten yahut kendisiyle tıpkı ahlaki pahaları taşımayan bireylere karşı müsamaha seviyesi en düşük ülkelerden biri olduğunu gösteriyordu. Tahminen de yetiştirilme biçimimizden, tahminen de ülkenin yaşadığı süratli toplumsal ve iktisadi değişime ayak uyduramamaktan ötürü, yabancıyı seven bir toplum değiliz. Hele Suriyelilerin ülkemize ağır formda gelmeye başladığı 2010 sonrasında bu hoşgörüsüzlüğümüz daha da ayyuka çıktı, toplumun çoğunluğu Suriyeli mültecileri görmüyor, görmese de ne komşu olmak ne bir arada iş kurmak ne de akrabalık bağlantısına girmek istiyor. Birlikte bir gelecek kurmaya yönelik bir heves yok. Ülkenin gerisi gerisine yaşadığı siyasi ve iktisadi krizler, bunların sonucu olan işsizlik, yoksulluk ve ümitsizlik, bu hoşgörüsüzlüğü yeterlice artırmış durumda. Beşerler yaşadıkları olumsuz şartların sorumlusu olarak bir günah keçisi arıyor, çok da uzağa gitmelerine gerek kalmadan birileri de Suriyelileri gösteriyor.
• Göçmen zıddı siyasetçileri mı kastediyorsunuz?
Kadim hoşgörüsüzlüğe karşın Türkiye’de göçmen tersi siyasetleri seslendiren siyasetçiler çok dayanak almadı. 2019 seçimlerinde kimi mahallî örnekler gördük, seçimleri kaybettiler ya da artık kimi politikler kendilerini Suriyeli aykırılığından beslemeye çalışıyorlar ancak çok da başarılı oldukları söylenemez. Toplumda bu türlü tahammülsüzlük varken bugüne kadar Batı’daki örnekleri üzere göçmen aykırısı siyasetçilerin başarılı olmamaları bir araştırma konusu olabilir. Fakat bu ülkenin en popülist ve en muhafazakâr olarak bilinen siyasi partisinin, yani AK Parti’nin “ensar” telaffuzuyla halihazırdaki siyasetlere sahip çıkmasının bir çeşit “tampon” fonksiyonu olduğunu düşünüyorum. MHP liderliğinin de bu hususa çok dahli olmaması koalisyonun iç dinamiklerinden. Bu yüzden Suriyeli zıtlığı siyaseti muhalefete kalmış durumda lakin Meclis tutanakları ya da parti raporları incelendiğinde CHP’nin ya da HDP’nin son derece kapsayıcı, hak temelli yaklaşımları savunduklarını görüyoruz. CHP tabanı en Suriyeli aksisi taban üzere gözüküyor, liderliği de vakit zaman ayrımcı lisan kullanabiliyor. Yeniden de bu açıdan bir kilitlenme var, iktidar ve muhalefet almaları gereken konumları almamış durumdalar. Artık, bugün, birileri Türkiye’de Suriyelilere yönelik pogromlar yoluyla siyasi hareketlenme yaratabileceklerini düşünüyorlarsa; bu fikre varmalarının altındaki nedenleri uygunca araştırmalı ve öğrenmeliyiz. Muhtemelen bahsi geçen kilitlenmenin çözüleceğine dair kimi ipuçlarına sahip olduklarını düşünebiliriz.
• “Aman dikkat” denecek noktada mıyız?
Aslında çok uzun vakittir “aman dikkat” denecek noktadayız. Daha evvel bahsettiğim üzere ülkemiz yabancıya karşı çok hoşgörülü bir ülke değil, birtakım yabancıları görmeden de ve görmediği için sevmeyebiliyor. Siyasal kültürümüz, konuttaki halimiz bu hoşgörüsüzlüğü, ayrımcılığı besliyor. Bu türlü bir ülkede dört milyondan fazla olduğu söylenen mültecileri ağırladığınız vakit birtakım “kaşınmaların” olması kaçınılmaz.
• Tam karşıtı bir telaffuz de var, “Bizim milletimiz misafirperverdir” deniyor…
O denli, bu hoşgörüsüzlükten bahsettiğimiz vakit, birtakım otoriteler, “ne alakası var, bizim milletimiz misafirperverdir” diye karşılık veriyorlardı, hatta duyulmasını da istemiyorlardı. Vakit içerisinde daha gerçekçi bir noktaya gelindi. Resmi makamların telaffuz ve siyasetlerinde “sosyal uyum”, “sosyal içerme” kavramlarını daha fazla duyar hale geldik. Vatandaşların duyduğu/duyabileceği rahatsızlığın “yönetilmesi” gerektiğine dair birtakım siyasetler geliştiriliyor. Tekrar de bu hassasiyetin devletin her kademesinde olduğunu söyleyemeyiz. Sıradan mültecinin nasıl bir ayrımcılıkla, sömürüyle karşılaştığının ve mahallî otoritelerin nasıl bu durumu beğenilen gördüğünü biliyoruz. Bu hacimde bir mülteci kümesine mesken sahipliği eden ülkedeki vatandaşların duyacağı rahatsızlığın farkına varılması ve bu istikamette siyasetler geliştirilmesi aciliyet taşıyor.
• Bu öfke bir yerde sabitlenir mi?
Öfke duygusu insanı harekete geçiren ve kendi objesini arayan bir his. Başınıza makûs bir şey geldiğinde onun sorumlusunu arıyorsunuz. Çok da sağlıklı, ince eleyip sık dokuyan bir arayış değil, en yakınınızdakini “günah keçisi” olarak gösterenler olduğunda da çarçabuk ikna oluyorsunuz. Yaşadığımız fakirleşme, hayallerimizi yitirmemiz ve bir gelecek tasavvuruna sahip olmamamız, öfkemizi pekiştiriyor. Popülist siyasetçiler, çok uçlar -sağ, sol fark etmez-, demagoglar günah keçisi bulmakta çok becerikliler. Şayet kamunun öfkesiyle ilgilenmeyi bu şahıslara bırakırsak daha da olumsuz olaylarla karşılaşabiliriz. İktisattaki daralma, işsizliğin artması, yoksulluğun yayılması sona ermedikçe de öfke ve öfkenin kendisine bir günah keçisi arayışı sona ermez.
• Aslında tüm dünyada mülteci aykırısı hareketler ivme kazanmış üzere siyasette bir karşılığı var mı bu yaygınlığın?
Türkiye’de bu kadar çok mülteci varken, ülkedeki siyasal kültürün ne kadar zenofobik ve dışlayıcı olduğunu bilirken mülteci aykırılığının siyasi bir harekete dönüşmemiş olması şaşırtan. Bu hususa yatırım yapan bir iki siyasetçi de hayal kırıklığına uğradı. Bence bunun en değerli sebebi, tarif gereği mülteci aykırısı olması gerekenlerin, yani muhafazakârların ve çok milliyetçilerin mülteci zıddı eğilimlerinin, bu görüşlere sahip olan bireylerin partilerinin iktidarda olması ve halihazırdaki siyasetleri yürütmesi. Bunu “ensar” ya da misafirperverlik söylemi altında gerçekleştiriyorlar, bu da sanırım bir cins frenlemeye yol açıyor. Öte yandan iktidarın mültecilerle bağlı siyasetlerine karşı olanların bir kısmı da mülteci aksisi hislere sahip değiller, siyasetlerin gerçekçi ve kâfi olmadığını savunuyorlar. Münasebetiyle kuru kuruya bir mülteci zıtlığı söylemi bu kısımları ikna etmez, daha ilerici siyasetleri savunuyorlar zira. Öfkeliler kalıyor geriyor, bilhassa iktidarın iktisadi siyasetlerinden mağdur olanların bir potansiyel oluşturduğunu görüyoruz. Onlara seslenen bir siyasi parti esasen var, İYİ Parti vakit zaman mülteci aykırısı bir söylemi seslendiriyor. Lakin onun da oy potansiyelini ikiye ya da üçe katlayacak bir fırsat alanı yok. Münasebetiyle ülkede mülteci tersliği hâlâ marjinal bir akım olarak kalmış durumda, ana akımlaşması kolay gözükmüyor.
• Altındağ’daki gerginliği haklı bulanlar da oldu, onları ırkçı olmakla suçlayanlar da… Sizce ırkçı bir hücum mıydı?
Ben atak hakkında bilgimizin sonlu olduğunu düşünüyorum, lakin ne olursa olsun belli bir kümesi yalnızca milliyetinden ötürü maksat gösterip saldıranlar, kendilerini haklı çıkaracak ne sebepleri olursa olsun ayrımcıdır, ırkçıdır. Faşizm yalnızca ırka dayalı ayrımcılık yapmaz, bu hakikat; lakin Altındağ’da yaşanan büsbütün ırka dayanan bir aksiyondur, bu nedenle ırkçı ismini vermekten çekinmememiz gerekiyor.
• Pekala, çatışmalar neden daima fakir mahallelerde oluyor?
Zira mülteciler fakir mahallelerde yaşıyor. Ortalama bir Suriyeli mülteci ailesi müreffeh bir ömür sürmüyor, yoksulluk hududunun üstünde yaşayanların sayısı çok az. Münasebetiyle da bizim “çöküntü alanları” ismini verdiğimiz mahallelerde yaşıyorlar, lakin orada mesken kiralayabiliyorlar. Bu nedenle de çatışmalar da o mahallelerde gerçekleşiyor. Şayet Nişantaşı ya da Çankaya’da yaşayan Suriyeli mülteci olsaydı; onun hücuma uğramayacağını söylemek çok bahadır bir genelleme olurdu, muhtemelen çok farklı saiklerden ötürü onlar da ayrımcılıkla karşılaşıp, tahminen de hücuma uğrarlardı.
• Ekonomik problemlerin göçmenlere öfke duyulmasında tesirli olduğunu söylediniz, yani fatura onlara mı kesiliyor?
Türkiye 2018’den beri önemli bir ekonomik kriz ile karşı karşıya, yaşadığımız pandemi periyodu de buna tuz-biber ekti. Yapılan araştırmalar, ekonomik büyümenin ya da küçülmenin iktidar partisinin oy oranını direkt etkilediğini gösteriyor. İktisat küçüldükçe, işsizlik arttıkça beşerler mutsuz oluyorlar ve iktidar partisinden uzaklaşıyor. Bu momentumu lakin bir tıp illüzyon ile kapatmak mümkün. Ekonomik kaynaklı mutsuzluklar, bunun bir haksızlık olduğu algısıyla bir ortaya geldiğinde öfkeye dönüşüyor. Batı’daki popülist partilerin yükselmesinde ekonomik kayıpların yanı sıra bu kayıpların sorumlusu olarak Avrupa Birliği’ni, siyasetçileri ya da göçmenleri gösterenlerin tesiri çok oldu, Brexit kampanyasından bunu hatırlayacağız. Türkiye’de de insanların fakirleşmesinde, bir türlü hak ettikleri üzere yaşamamalarında sorumluluk kimde diye sormaları gerekiyor. Bu soruya “Suriyeli mülteciler” ya da “dış mihraklar” cevabı verdikleri sürece, günah keçisi olarak gördükleri sürece Suriyelilere karşı öfkeleri dinmez. Aslında Türkiye’de mülteciler ve Türkiyeliler ortasında maddi kaynaklar için çok bir rekabet yok, elimizdeki çalışmaların birden fazla birebir işe talip bile olmadıklarını gösteriyor. En çok mülteci terslerinin bir kısmı beyaz yakalı, bir Suriyeli mültecinin beyaz yakalı olarak çalışması imkânsız bu yasal kaidelerle. O yüzden bu öfke biraz manipüle edilmiş, biraz şaşırtılmış bir öfke. Türkiye’nin içinde bulunduğu şartları yaratanlar Suriyeli mülteci meselesini yarattılar, fakat Suriyeli mültecilerin bu süreçte bir dahilleri olmadı, kabullenip öfkeyi hakikat şahıslara yöneltmekte fayda var.
• Yıllar içinde uygulanan kutuplaştırma siyaseti bu ortamın ortaya çıkmasını ne kadar kolaylaştırdı?
Siyasalların kullandığı kutuplaştırıcı lisan kolay bir başlangıca dayanıyor, “biz” ve “onlar” ayrımı. Popülizmle birleştiği nokta bu. Siyasetçi bir “makbul biz” tarifi yapıyor, pak, homojen, faziletli; bir de bunun karşısına kirli ve ahlaksız bir öteki koyuyor. Kutuplaştırıcı lisanda genelde biz, kendi partisine oy verenler; öteki de öteki partilere oy verenler oluyor. İşte mültecilerle ilgili telaffuz de burada devreye giriyor. Kutuplaştırıcı siyasetçi çok kıvrak bir lisanla mültecilere karşı olduğunu söyleyerek de ötekiyle ortasına bir çizgi çizebilir, mültecileri desteklediğini de söyleyebilir. O andaki konjonktürde hangisi işine gelirse onu yapar. Böylece kendisini ve temsilcisi olduğu kesiti ahlaken yüceltir, başkalarını aşağılar ve bütün hareketlerine meşruiyet kazandırır. Elimizdeki hadisede da siyasetçilerin kutuplaştırıcı söylemlerinde mülteci problemini her iki tarafta kaldıraç olarak kullandıklarını görüyoruz.
• Hudut vilayetlerinde her beş şahıstan biri mülteci… Bir mahalle düşünün, tamamında Suriyeliler yaşıyor… Gettolaşmanın sebebi kendini itimada almak mı?
Gettolaşmanın bir maddi münasebeti var. Şu andaki yasal şartlarda, Süreksiz Müdafaa statüsünü taşıyan Suriyeliler istedikleri vilayette yaşayamıyorlar, kayıtlı oldukları vilayette bulunmak zorundalar. O ilin dışına çıkarlarsa da kayıt dışı oluyorlar. Suriyelilerin ne kadar kayıt dışı olduğunu bilmiyoruz, spekülatif sayılar var. İşte bu kayıt dışı olanlar, gittikleri kentin istedikleri mahallesinde konut tutamıyorlar, bir yasal pürüz var. O yüzden de onlara mesken kiralamaya istekli bireylerin bulunduğu mahallelere gidiyorlar. Zati kayıt dışı olmayanların da istedikleri yerde mesken tutmaları mümkün değil. Gelirleri karşılayamayabilir, zira Suriyeliler ya çok düşük maaşlarla çalışıyorlar ya da kayıt dışı çalışıyorlar, hasebiyle gelirleri “iyi” bir mahallede mesken tutmaya yetmiyor. İki üç aile bir ortaya gelip, çoğunlukla da çöküntü mahallelerde ya da işyerlerine yakın mahallelerde konut tutup fahiş kiralar ödüyorlar. Bu da bir coğrafik ağırlaşmaya yol açıyor. En değerlisi, tıpkı Türkiye’den yurtdışına göçenlerin yaptığı üzere eş dost, akrabalarına yakın oturmak istiyorlar; bu onları yabancılık hissinden kurtarıyor, o yaşama ahenklerini kolaylaştırıyor. Toplumsal sermaye sahibi oluyorlar, başları kedere girdiğinde birileri yardımlarına koşuyor. Öbür bir yerde çok yalnız kalırlar. Bu gettolaşma yalnızca Suriyeliler ya da Afganlar için geçerli değil bizim ülkemizde siyasi görüşe dayanan bir gettolaşma bile var.
PAZARLIKTA ELİNİZİ YÜKSELTİYOR
• Altındağ’daki olayların ertesinde gözaltına alınanların yarısı yağma, yaralama, hırsızlık, uyuşturucu üzere cürümlerden sabıkalı. Bu tablo bize ne anlatıyor?
• Bir göçmen siyasetine sahip olmayan iktidarın bu olaylar sonrası cürmü muhalefete atmasına ne diyorsunuz?
Öncelikle anketlere nazaran muhalefetin tabanının kayda kıymet kısmının Suriyeli aykırısı tavırlara sahip olduğunu biliyoruz. Her ne kadar CHP ve HDP’nin parti evrakları daha kapsayıcı bir söyleme sahip olsa da bilhassa CHP ve İYİ Parti liderliklerinin ayrımcılığa varan bir lisan kullanıp, kendi tabanlarındaki bu hassasiyete hitap ettiklerine de şahit oluyoruz. Son periyotta de bu telaffuzun -hangi saikle olduğu bilinmez- arttığını da gözlemledik. Yaşanan olaylar sonrasında, olan bitenin muhalefetin mülteci aykırısı telaffuzuna bağlamak, kolaycı bir iş iktidar açısından. Öncelikle muhalefeti mutedil olmamakla suçlayabiliyorsunuz, radikallere yol açmakla itham edebiliyorsunuz, muhafazakâr bir parti için iyi bir fırsat bu. İkinci olarak, aslında kendisi de pek mültecisever olmayan tabanınıza, “ensar” telaffuzuna sığınarak bir üstünlük duygusu verebiliyorsunuz, bu da iyi bir şey. Lakin en kıymetlisi, bence Batı’da, Afgan mültecileri kabul konusunda pazarlık yaptığınız muhataplarınıza işinizin ne kadar sıkıntı olduğunu gösteriyorsunuz, bu da pazarlıktaki elinizi yükseltmenizi sağlıyor.
• Mesela Almanya’da üç milyon Türk var. Yabancı düşmanı bir Almanın gözünde bir Türkün Suriyeli ya da Afgandan farkı var mı? Ben bunu etrafımdaki insanlara sorduğumda “O öteki, Suriyeliler, Afganlar başka” deniyor. Diğer mı?
Muhtemelen yoktur. Aslında son 20 yılda Almanya’nın hak temelli yaklaşımlar konusunda çok ileriye gittiğini, kapsayıcılık açısından çok fazla adım attığını söyleyebiliriz. Ancak yeniden de Almanların tamamının bütün göçmenlerin eşit Almanlar olduğuna dair bir algısı olduğunu öne sürmek yanlış olur, o denli olsaydı AfD üzere bir siyasi hareket kayda kıymet oranda bir muvaffakiyet sağlamazdı. Orada da Türk vatandaşlarına yönelik ayrımcılık devam ediyor, siyasi doğruculuk ve Almanya’nın kendisine mahsus geçmişi bunu siyasetlere dönüştürmelerini engelliyor. Yapılan araştırmalar Almanya’da nüfusun üçte birinin Müslümanlara ve göçmenlere karşı olumsuz hisler taşıdığını gösteriyor. Bu oran Macaristan’da, Bulgaristan’da yüzde 70’e ulaşıyor, Almanya’da bu ülkelere kıyasla düşük olsa da üçte bir de yok sayılacak bir sayı değil.
MİLLET İTTİFAKI VE HDP’DE ÇATLAKLAR AÇMAK İSTENİYOR OLABİLİR
• “Suriyeliler kabahat işliyor, cihat istiyorlar…” Ekseriyetle nefretin yabancılara yönelmesinde tesirli olan hava bu türlü, ancak istatistikler suça karışma oranlarının düşük olduğunu söylüyor. Bu algıyı kim yaratıyor?
Medya. Bütün dünyada öbürleri hakkındaki algımızı medya oluşturur. Televizyon, radyo, gazeteler ve alışılmış ki toplumsal medya, oburlarının nasıl beşerler olduğunu bize tanım ederler. Türkiye’de de Suriyelilerin medyada hiç de olumlu bir temsili yok. Genelde hatayla, fuhuşla birlikte anılıyor, iyi örnekler de “ama…” kalıbıyla kullanılıyor. Bu ayrımcılığı besleyen bir tavır, medyanın kendisini sorgulaması ve bu lisandan uzak durması gerekiyor. Lakin kimi mecralarımızın okurları o kadar radikal tavırlar içerisinde ki okuyucu kaybetmek istemeyen, geçimleri tirajdan olan birtakım gazete yöneticilerin bu kötücül lisanı sahiplenmelerine şaşmamalı.
• Bu türlü bir ortam iktidarın işine neden yarasın ki?
Kendisi AB’den ve öbür ülkelerden gelecek fonlar karşılığında mültecileri ülkede tutmayı tercih eden, bunu da kendi tabanına “Ensar” telaffuzuyla “satan” bir iktidarın; mülteci zıddı telaffuzları teşvik etmesinin farklı sebepleri olabilir. Bunlardan birincisi, kendi tabanında da olabilecek mülteci tersliğinin “gazını almak” ve bu aykırılık nedeniyle oy kaybı yaşamamak olabilir. Aslında yalnızca mülteci siyasetleri nedeniyle taraf değiştirecek Cumhur İttifakı seçmeninin sayısının çok fazla olduğunu sanmıyorum lakin daima İYİ Parti tehdidi altında olan MHP için bu cins bir önlem yerinde sayılabilir. İkincisi, AB ve başka memleketler arası kurumlarla pazarlık yaparken bir tıp iki seviyeli oyun oynayarak, “bakın benim tabanım da istemiyor, ikna etmek için biraz daha koza gereksinimim var” demek için olabilir. 6-7 Eylül olaylarının da emsal bir motivasyondan çıktığına dair tezler var; ülkedeki Rum-Yunan zıtlığının boyutunu göstermek isteyenlerin teşvik ettiği öne sürülüyor. Bu tercihin orta vadedeki sonuçlarını hepimiz gördük, lakin iktidar için makul olabilir. Üçüncüsü, mülteci tersliği telaffuzuna müsaade vererek Millet İttifakı ve HDP iştirakinde birtakım çatlaklar açmak da isteniyor olabilir lakin o ittifakın varoluş nedenlerine bakıldığında bu çatlakların büyüyeceğini düşünmek çok optimist olabilir.
HAKİKAT BİR GÖÇMEN PROGRAMI NASIL OLMALI?
1- Öncelikle göçmen ve mülteci ortasındaki farkı idrak etmemiz gerekiyor. Biz çarçabuk değiştirerek kullanıyoruz lakin göçmenler kendi istekleriyle gelenlerken mülteciler zarurî olarak ülkelerini terk ediyorlar. Münasebetiyle mültecilerin ülkelerini terk etmelerine yol açan nedenlere kolektif olarak odaklanmak gerekiyor, bu Suriye’de iç savaş, Afganistan’da Taliban olabilir. Bu bahislerde Batı’nın son derece ikiyüzlü bir hal sergilediğini hatırlarsak kolektif bir gayret harcamanın zorluğu ortaya çıkar.
2- Bizim Suriyelileri mülteci olarak kabul etmediğimizi, Süreksiz Müdafaa Statüsü altında olduklarını düzgünce bellememiz gerekiyor. Türkiye, Avrupa ülkeleri haricindekileri mülteci olarak kabul etmiyor ve onlara 2013 yılındaki bir düzenlemeyle özel bir statü tanıyor. Bu statü tarif gereği mültecilikten daha düşük bir statü, zira vatandaşlık yolu kapalı ve geri dönüş biraz da mesken sahibi ülkenin takdirine bağlı. Bu statü büsbütün siyasal tercihlerin bir sonucu.
3- Bütün mültecilerin ve natürel ki Suriyelilerin yalnızca mülteci olmaktan kaynaklanan birtakım hakları olduğunu kabul etmemiz gerekiyor. Eğitime, sıhhat hizmetlerine, barınmaya ve istihdama erişim, mültecilerin doğal hakkı, bizim bir jestimiz, kıyağımız değil. Nasıl insanların insan olmaktan, çocukların çocuk olmaktan, bayanların kadın olmaktan gelen hakları varsa; mültecilerin de mülteci olmaktan kaynaklanan hakları var, bu hakları keyfe ıstırap formda kullandıramazsınız. Ülkemizde bu hak temelli bakış açısı ne yazık ki yok, daha çok sadaka telaffuzuyla davranılıyor. Bu hakların verilmesi yetmez, bu hakların kullanılmasını sağlamak gerekiyor. Bu haklar kâğıt üzerinde verilmiş olsa bile eğitimde, istihdamda, barınmada ve sıhhat hizmetlerinde görülen ve görülmeyen o kadar çok pürüz var ki Suriyelilerin bu haklarından hakkınca yararlandıklarını söyleyemeyiz. Garantisiz ve güvenliksiz işlerde, çok düşük fiyatlarla çalışıyorlar ya da işsizler. Çocuklar eğitime devam edemiyorlar, okuldan çalışmak ya da evlenmek için ayrılıyorlar, akademik olarak, toplumsal olarak dışlanıyorlar. Kimsenin yaşamak istemeyeceği konutlarda, mahallelerde yaşıyorlar. O mahallelerin birçoğunda esasen kabahat yaygın, o gettolarda yaşayan çocukların iş bulamazken okula gidemezken ne olmaları bekleniyor ki? Sıhhat hizmetlerine erişimde zorlanıyorlar, dışlanıyorlar, bir de hastaneleri işgal etmekle suçlanıyorlar. Bütün bu meselelerin çözülmesi beklenirken onun yerine Türkiye siyasetinde araç olarak kullanılıyorlar. Herkes Suriyelilerden nefret eder ve Afganlar hakkında atıp tutarken “durun haklarını gereğince kullanmıyorlar” demek naifçe gözükebilir lakin hak temelli bir bakış açısı aslında hakların kim olduğundan bağımsız olarak kullandırılmasına dayanır. Diğer bir deyişle, yarın bizim başımıza gelirse, nasıl davranılmasını isteriz sorusuyla direkt bağlıdır. Güç da olsa bu niyet idmanını yapmamız gerekir.
TEDBİR ALINAMAZSA BU İŞİN SONU NEREYE VARIR?
Daha fazla düşmanlaşma, daha fazla insandışılaştırma ve tahminen de fizikî şiddet. İnsanlık tarihi ayrımcılığın kolay bir telaffuz olmadığını, lafta kalmadığını gösteriyor. Anti-semitizm üzere başlayan bir şey, sonuçta soykırıma dönüşebiliyor. Bu nedenle kısa vadeli siyasi çıkarlar için telaffuzda ayrımcı bir lisana yer açılırsa, o lisan kendisini daha geniş kitlelerde yankılanırken bulabilir. Hasebiyle, bilhassa başkan seviyesindeki siyasetçilerin ayrımcı bir lisan kullanmaktan normatif olarak vazgeçmeleri ve tabanlarına itidal tavsiye etmeleri gerekir.
Cumhuriyet
