Büyükada’da (1925) doğan ressam Tiraje Dikmen’i 1 Eylül 2014’te kaybettik. O günden bu yana İstanbul Üniversitesi’ne bıraktığı mirasına ne yazık ki sahip çıkılmaması, hatta Büyükada’daki müdafaa altında olan arka deco Dikmen Köşkü’nün içindeki sanat yapıtlarına bile sahip çıkılmadan kiralanıp otel yapılmak istenmesi, onun mirasının erimesi, yağmalanması Tiraje’nin ikinci kere vefatı üzere. Tereke Hâkimliği, adadaki istismarcılarla birlikte akıl almaz kararlar alıyor. Tiraje Dikmen, bu köşk yüzünden Paris’te kendisine Leopold Levy’den kalan süper atölyede bile istediği üzere çalışamadı. Beni asıl onun sanatsal mirasının kaybolması üzüyor, sanatkara stant bile yapılmıyor.
YALNIZ SANATÇI
Çizgiler, renklerle kurguladığı imgeleriyle pek az görsel sanatkarın göze alabildiği patikalarda yürüyen sanatçı “farklı bir dünya” kurguladı. Çalışmalarını, hayat üslubunu korumak hedefiyle yalnızlığı tercih eden sanatçı ikisi Paris’te olmak üzere yalnızca sekiz ferdî stant açtı.
Veteriner Cafer Dikmen’in küçük kızı olan sanatçı, tıpkı ablası Şükriye üzere sanata çok küçük yaşta gönül vermişti. Işık Lisesi’nin akabinde İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’ne yazılmasınsa karşın İstanbul Akademisi’nde Léopold Lévy (1882-1966) ile fotoğraf çalışmaya başladı. Lévy, Tiraje’nin hayatında evvel hocası, sonra da yoldaşı olarak çok kıymetli bir rol oynamıştı. 1949’da Fransız hükümeti bursuyla Paris’e giden genç sanatçı burada kendisini fotoğrafın aktöresine adamıştı.
Tiraje, 1956’da ünlü Galerie Edouard Loeb’da desenleriyle birinci ferdî sergini açtığında Max Ernst iki çalışmasını satın almıştı. Bu yıllarda Man Ray, George Braque, André Breton, Yves Tanguy, George Herold, Victor Brauner başta olmak “Gerçeküstücü” çevrelere yakın olmasına karşın çalışmalarında sürrealist denemelere girmemiştir. İnsan figürünü anlatıcı olmayan öğelerle yorumlayan sanatçı, çalışmalarında “bireyin dramını” derinlemesine irdeleyen etkileyici bir üslup geliştirmeyi başardı.
1960 yılında bu kere yağlıboyalarıyla Galerie Edouard Loeb’da ikinci ferdî standını açan sanatçı destekleyici tenkitler almıştı. Lévy 1966’da vefat ettiğinde atölyesini ve fotoğraflarını Tiraje’nin sorumluluğuna bıraktı. 1968’de Paris’teki öğrenci protestolarına tanıklık etmesi onun sanatını derinden etkiledi. Ailevi problemler nedeniyle 1970’lerin ortasından itibaren daha sık İstanbul’a gelen sanatçı, 1990’lara dek göç etmek zorunda bırakılanlar üzerine çalıştı. Bazen küçük bir leke, bazen belirli bilinmeyen bir çizgiyle göçmenlerin dramını, ömür zorluklarını imgeleştiren sanatçı, Patrick Waldberg’in kendisi için kaleme aldığı bir yazıda belirttiği üzere “Zamanın Hafızası”nı görselleştirdi. Adalar’ın sit alanı ilan edilerek korunması için bir avuç gönüllüyle birlikte uğraşan Tiraje, tabiatın, tarihi dokunun, belleğin korunması için gayret etti. Kültürel yozlaşmanın, lümpenleşmenin tepe yaptığı 2000’li yıllarda sanatçı kendisini konutuna, bahçesine kapatarak müdafaaya çalıştıysa da gözü üzere koruduğu köşkünü garip bir gelecek bekliyordu.
ÜNİVERSİTE SAHİP ÇIKMADI
Sanatçı kapsamlı mal varlığını, fotoğraflarını, arşivini İstanbul Üniversitesi’ne bırakmıştı. Lakin üniversitenin ilgisizliğine, vurdumduymazlığına Tereke Hâkimliği’ndeki gariplikler de eklenince sinemalara bahis olabilecek gelişmeler oldu. Güya müdafaa altındaki arşivden çalınan dokümanların müzayedelere düşmesiyle başlayan skandallara yenileri eklendi.
Son bilgiler utanç verici: Dikmen Köşkü, otel olmak üzere kiraya verilmiş! İstanbul Üniversitesi’nin itirazda bulunma zahmetini göstermediği bu karar dehşet! Mal varlığını bir tarafa bırakalım Dikmen Arşivi Türk Çağdaş Sanatı’nın 1900-50 devrine tanıklık eden eşsiz materyallerle dolu bir hazineydi. Bu durumda susmak değil haykırmak gerekiyor. Lakin Tiraje’nin hiç lisanından düşürmediği o şık deyişiyle: Kimin için, kime, kim duyar ki?
Cumhuriyet