Neden Yaşar Yakış? Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi mezunu. Dışişleri Bakanlığı’ndaki çeşitli misyonlarının akabinde NATO Savunma Koleji’ne gitti. NATO Daimi Temsilciliği ve Şam Büyükelçiliği Müsteşarlığı yaptı, Riyad Büyükelçisi, Dışişleri Bakanı, Müsteşar Yardımcısı, Kahire Büyükelçisi ve BM nezdinde Türkiye Daimi Temsilcisi olarak hizmet verdi.. “Kral Abdülaziz” nişanı, “Ordine della Stelle delle Soliderieta Italiana – Commendatore” liyakat nişanı sahibi. AKP kurucu üyesi, milletvekili ve AKP’nin birinci Dışişleri Bakanı Yakış, kurucusu olduğu partiden 28 Mart 2016’da ihraç edildi. İç gündem Sedat Peker’in açıklamalarına yoğunlaşmışken AKP için çok kritik bir Erdoğan-Biden görüşmesi bugüne denk gelince, bize de Yakış’a sormak kaldı.
- Görüşmeden şaşaalı sonuçlar çıkarmaktan fazla, karşı tarafı incitmeden, kırıp dökmeden alakaları şu ya da bu formda sürdürme maksadı ön plana gelecektir.
- İktidarın çökme arifesinde olduğunu da hesaba katarak “Dur bakalım, resen çöksün, biz bir şey yapmayalım” diye düşünebilirler.
- Türkiye’deki Dışişleri sisteminin dünyada da bir prestiji vardı. Artık ömründe hiç keman çalmamış bir insanı başkemancı olarak konsere çıkarıyorsunuz.
- AKP’ye kurucu üye olarak davet edildiğim vakit, o üç unsurun, yani “Yoksulluk, Yolsuzluk ve Yasaklar”la uğraşın gerçekleşeceğini umarak kabul ettim.
- Toplumsal bilimlerde bir kelam vardır, “Her iktidar bozar, mutlak iktidar kesinlikle bozar” diye. Buna “Güç zehirlenmesi” diyoruz. Ak Parti’nin maruz kaldığı şey de bu güç zehirlenmesi.
– 2001’de “derin devlet ilişkili yolsuzlukların önüne geçme” vaadiyle iktidara gelmiş bir parti, kurucusunu hiç tereddüt etmeden ihraçla cezalandırırken bugün bir kabahat örgütü başkanının çok ağır argümanlarıyla karşı karşıya lakin AKP’de kimsenin gıkı dahi çıkmıyor. Çok değişiktir ki yargı da sessizliğini korumakta. 20 yılda gelinen seviyeyi kıymetlendirir misiniz?
AK Parti’ye kurucu üye olarak davet edildiğim vakit o üç prensibin, yani “Yoksulluk, Yolsuzluk ve Yasaklar”la gayretin gerçekleşeceğini umarak kabul ettim. Benim bakanlığım vaktinde da bakanlığımdan sonra parlamenterlik periyodunda de yeniden yolsuzluğa karşı çabada bir uzaklık kaydedilmişti. Hatta Avrupa Birliği’ne iştirak süreci de canlı tutulduğu için o tarihte 3 Y’nin ortadan kaldırılmasında ara alınmıştı. 2007-2008’lerden, hele 2011’den sonra bu süreç büsbütün bilakis döndü ve o denli zannediyorum ki İttihat ve Terakki vaktindeki yolsuzluklar ve hatta kanunsuzlukların çok daha ötesine geçen, her tarafa saçılmış olan bir yolsuzluk tablosuyla karşı karşıya kaldık. Bu beni çok üzüyor doğal. Bu duruma geleceğini bilemezdik lakin o denli bir partiye o tarihte gönül vermiş olmak beni çok üzüyor doğal. İhraç edilmemiş olsaydım dahi 2011’den sonra bu türlü bir partinin içinde yer almayı dilek etmezdim.
40 YILLIK DENEYİMİME NAZARAN, KARŞINIZDAKİNİN EKSİKLİĞİNİ ZİRVE TEPE KULLANIRSINIZ
– AKP’yi bu noktaya ne getirdi?
Toplumsal bilimlerde bir kelam vardır, “Her iktidar bozar, mutlak iktidar kesinlikle bozar” diye. Buna Türkçede daha kısa bir tabirle “güç zehirlenmesi” diyoruz. Ak Parti’nin maruz kaldığı şey de bu güç zehirlenmesi sıkıntısı.
– Erdoğan-Biden tepesi bugün. The Washington Times, The New York Times üzere faal gazeteler “Organize hata önderinin argümanları Türk hükümetini sarsıyor” yorumuyla yayın yapıyor. Olan biten Erdoğan’ın Biden’a karşı elini zayıflatıyor mu?
Genç memurluğumuzdan bakanlığımıza kaç sefer hazırlıklarını yaptık. 40 yıllık diplomasi deneyimim bana şunu söylüyor: Bu türlü bir durumda görüşeceğiniz insanın birçok eksiklikleri varsa pek olağan ki yapacağınız toplantı sırasında ondan zirve tepe yararlanmak istersiniz. Artık de o denli zannediyorum, içinde bulunduğu bu durum nedeniyle Türkiye’nin bu zayıflığından ABD’nin yararlanmaması mümkün değil; pek natürel isteyecektir. Tahminen bu iktidarın çökme arifesinde olduğunu da hesaba katarak “Dur bakalım, tabiatıyla çöksün, biz bir şey yapmayalım” diye de düşünebilirler. Fakat Türkiye’yi zayıf olarak yakaladıklarını göz önünde bulundurarak müzakere yürüteceklerini varsayım ediyorum. Ben bu şartlar altında bir ülkeyle müzakereye başlamış olsaydım “Karşımdaki ülke bu nedenlerle zayıf ve legal çerçevede kendi ülkem açısından neler elde edebilirim” fikri zihnimin gerisinde hazır dururdu. Eminim ki Amerikan delegasyonunun zihninin gerisinde bu türlü bir niyet vardır.
– G7 tepesinin kapanışında Biden “Yolsuzlukla uğraş konusunda anlaştık, yolsuzluk hükümetlere ziyan veriyor. Paravan şirketler ve kara para aklama meselelerine el atacağız” dedi. Türkiye bu cümleden ne anlamalı?
Hukuksal bağlayıcılıktan çok Biden’ın memleketler arası alanda başlatmak istediği bir hareketin işareti bu. Bildirinin muhataplarından biri de elbette Türkiye ve ikili görüşme sırasında bundan rahatsızlık duyacaktır.
– ABD Dışişleri Bakanı Blinken, daha masaya bile oturulmamışken “Türkiye ile aramızdaki ayrılıklar sır değil. Birçok açıdan bir NATO müttefikinin davranması gerektiği üzere davranmıyor” derken Ulusal Savunma Bakanı Akar, muadiliyle görüşmesinin olumlu geçtiğini anlatıyor. Bu farklı yaklaşımın diplomasi lisanındaki manası ne?
Amerika’nın kurumsal yapısı, yapılan görüşmeleri onların nasıl değerlendirdiğini gösterdiği için çok kıymetli. Türkiye tarafı da ister istemez kendi açısından hangi alanlarda güçlüyse o güçlü alanları vurgular. Daha doğrusu eşit şartların olduğu bir ortamda bu türlü vakitlerde bir görüşme olduğunda ortak bir metin ortaya çıkarılır. Bu ortak bir bildiri formunda de olabilir, her iki tarafın bağımsız olarak açıklayacağı ortak metin halinde de olabilir. Birebir saatlerde birebir metni açıklarlar. Bu, iki taraf ortasında mutabakatın yüzde yüz olduğu manasına gelir. Şayet taraflardan biri bir şey, öbürü başka bir şey söylüyorsa tam bir mutabakat yok demektir. Farklı açıklamaların gerisinde yatan neden budur.
– AKP iktidarının ABD ile en güç görüşmesi denebilir mi?
Daha da berbata gitme ihtimali hâlâ var. Amerika NATO müttefikimiz. Benim NATO’da çalıştığım devirlerde “Amerika NATO demektir” diye bir söz vardı. Hâlâ da söyleniyor. Münasebetiyle Amerika NATO’ya çok değer veren bir ülkedir. Türkiye, Ortadoğu’da çok kritik bir jeo-stratejik bölgeyi işgal eden, ABD’den sonra en büyük orduya sahip olan bir ülke. Bu türlü bir ülkeyi bugünkü şartlarda, yani ABD Rusya’yla dalaşmışken, Çin’i tehlike olarak görürken Türkiye’yi sokak ortasında harcayacak biçimde davranması zordur. Lakin Türkiye’nin tahminen şimdiki iktidarının sona ereceği ve sonra düze çıkacağı, bağlantıların olağana döneceği niyetini taşıdığı, bu türlü bir beklenti içinde olduğunu düşünüyorum. Biden ile Trump vaktinde olduğu üzere canı istediği vakit telefon ederek görüşebileceği periyodu geride bıraktık. Biden, lakin 90 günden sonra telefon açtı ve o da olumsuz bir şey söylemek içindi. Bütün bunlar şunu düşündürtüyor: Biden’ın 40 yıldan daha fazla senatörlük deneyimi var. Biden’ın kurumsal yapılara değer veren bir lider olacağını düşünüyoruz.
– Ortadoğu’da en uzun mühlet diplomatlık yapan sizsiniz değil mi; kaç yıl?
Mısır, Suriye ve Suudi Arabistan’da toplam 12 yıl.
– Artık nerdeyse çabucak hepsiyle kavgalıyız; ABD’yle masaya otururken de elimizi zayıflatmış olmuyor mu bu?
Evvelden ABD, Ortadoğu’da bir şey yapacakken “Acaba Türkiye ne der” diye düşünürken artık o denli değil. Bakın son İsrail-Filistin çatışmasına… Türkiye çok yüksek kanılarını lisana getirdi fakat kimse Türkiye’nin ne söylediğine bakmadı. Görmezlikten gelindi. Ateşkesi sağlayan Mısır’ın diplomasisi oldu.
ÇOK YETERLİ YABANCI LİSAN BİLMEK DİPLOMATLIĞIN KÂFİ KAİDESİ DEĞİL, ÖNŞARTIDIR
– Türkiye – Amerika münasebetlerine de yansıması olacak mıdır?
Türkiye kıymetli bir NATO ülkesidir. Onunla alakaların iki lider ortasındaki telefon görüşmesi ya da tweet’lerle değil, iki taraftaki yetkili kurumlarla kurumsal olarak ilerleyeceğini düşünüyorum. Hasebiyle bu görüşmeden şaşaalı sonuçlar çıkarmaktan fazla, karşı tarafı incitmeden, kırıp dökmeden şimdiki bağları şu ya da bu biçimde sürdürme hedefi ön plana gelecektir.
– “Dur bakalım, bizatihi çöksün, biz bir şey yapmayalım” diye de düşünebilirler dediniz ya, Avrupa Parlamentosu’nun raporundaki tabir aklıma geldi: “Türkiye, AKP değil” bildirisi vermişlerdi…
Esasen demokrasilerin hâkim olduğu ülkelerde hiçbir ülke diğer bir ülkeyle temaslarını yürütürken bu parti ebediyen iktidarda kalacaktır varsayımından hareket etmez. Türkiye’deyse bugünkü durum ebediyen payidar olmayacaktır hususu daha fazla ortaya çıktı. Sedat Peker’in açıklamalarıyla “lağım patlaması” diye söz edilenler ortaya saçıldıktan sonra bu konu tahminen daha fazla ortaya çıkacaktır.
– Siz rahip krizini, “ABD ile ilgileri bilen birilerine yanlışsız düzgün danışılmadı ya da diplomatların ikazları ‘Siz monşerler ne bilirsiniz’ denilip geri plana itildi” diyerek eleştirmiştiniz. O süreçte krizin kaybedeni Türkiye’ydi. “Monşerler gitti, bu türlü oldu” diyebilir miyiz?
Türkiye’deki dışişleri düzeneğinin dünyada da bir prestiji vardı. Yeteri kadar yararlanılmadı. Bir orkestra düşünün, ömründe hiç keman çalmamış bir insanı başkemancı olarak konsere çıkarıyorsunuz. Durum budur.
– Burada başkemancı kim?
Diploması topluluğunda kritik noktalara getirilen insanlardan bahsediyorum. Yalnızca yabancı lisan bildiği için misyonlara getirilen beşerler var. Yabancı lisan bilen herkes diplomatlık yapabilir üzere bir yaklaşım var. Halbuki çok iyi yabancı lisan bilmek diplomatlığın kâfi kuralı değil, önşartıdır. Yıllar içinde pişmiş olmanız, iyi ustaların yanında çıraklık yapmanız, fırtınalı denizlerde geminizi yürütmüş olmanız gerekir. Bu çeşit beşerler şu ya da bu nedenle Cumhurbaşkanı’nın etrafından uzaklaştılar. Şu anda karşılaştığımız meselelerden biri bu, hepsi değil.
– Sessiz ve faal bir diplomasi yürütülüyor, meseleler gürültü patırtıyla çözülmüyordu. Sonra dış siyaset iç siyaset gereci olarak kullanıldı.
Bu, akşamdan sabaha olmadı. AK Parti birinci seçildiğinde partinin yetkili heyetlerinde -ki ben de görevliydim- mevzuları tartışma stilimizi hatırlıyorum. Yargı ne der, askeriye ne der, kamuoyu ne der, kanaat liderleri ne der diyerek kendimize soruyor ve ihtiyatlı hareket ediyorduk. 2004’te belediye seçimlerinden ve sonrasında ikinci seçimden de daha güçlü çıkınca kendisine itimat geldi ve üçüncü seçimde çığırından çıktı.
ATATÜRK, ARAPLAR ORTASINDAKİ İHTİLAFLARA TARAF OLMAYIN DEMİŞTİR
– AKP seçmeni nezdinde bunun bir karşılığı oluyor mu?
Şimdiye kadar oldu, evet. Yapılmaması gereken bir şey yapıldı, dış siyaset hususlarını iç siyaset gereci olarak kullandı. İsrail ile hiçbir meselemiz olmaması gerekirken Arap ülkelerinin dahi yapmadığı formda karşımıza aldık. Hamas isimli bir örgütün tek korucuyusu haline geldik. Bunu da başka ülkelere meydan okuyarak yaptık. Türkiye’nin Arap-İsrail konusundaki istikrarlı tavrı 1947’lere kadar sarfiyat. Eşit uzaklık bize manivela imkânı sağladı. Atatürk’ün 1934’te Dışişleri Müsteşarı Numan Menemencioğlu’na verdiği tavsiyeler var. Araplar ortasındaki ihtilaflara kesinlikle taraf olmayın, onlar sizden tavsiye istemedikçe akıl vermeye kalkmayın demiştir.
– Biden, Erdoğan’ın beş ay beklediği telefonu “24 Nisan”a denk getirdi. “Bugün ABD aleyhtarı iklim kaçınılmaz olarak sertleşir” görüşü hâkimdi, lakin olaya beklenmedik biçimde sessiz kalındı.
Birincisi Türkiye’nin yapabileceği bir şey yoktu, ikincisi NATO tepesinde iki lider görüşecekti ve gereksiz yere ABD’yi aksiliğe itmek istenmedi.
GÜNDEMİN EN KIYMETLİ UNSURUNUN S-400’LER OLACAĞI KANAATİNDEYİM
– ABD’yle önemli sorunlarımız var. Halkbank davası, F-35/S-400 krizi… Biden en çok hangisinde bastırır?
Gündeminin en kıymetli unsurunun S-400’ler olacağı kanaatindeyim.
– Türkiye S-400 alımını durdurabilir ya da hava savunma sistemleri İncirlik Üssü’ne konuşlandırılabilir mi? Karşımızda da Rusya var…
Amerikalı profesör, tıpkı vakitte muharrir Henri Barkey bir makalesinde Katar’daki askeri üste konuşlandırsa diye yazdı. Amerikan idaresinden işaret alarak mı yoksa bizatihi mi yazdı bilmiyoruz lakin bir ihtimal olarak köşede durmalı. Orada bir diğer konu, Rusya’nın ne diyeceği muhakkak değil. “Katar’da konuşlandırmandan yana değilim, zira İran’ı tehdit eder” diyebilir. Putin’in de orada söyleyeceği kelamı vardır lakin ne söyleyeceği şimdi belirli değil. İncirlik’te de konuşlandırılabilir. Amerika’nın yakından izlemesi imkânı olur. Şu anda Türkiye’nin üzerinde önemli bir baskı var. Tahminen bugünkü dorukta de aşikâr olmayacak. Ortada bırakılıp bir müddet daha olgunlaşmaya bırakılabilir.
CUMHURBAŞKANI’NIN KELAMIYLA HAREKET ETMEZLER
– Erdoğan yakın vakitte ABD şirket yöneticileriyle bir görüşme yaptı. Amerikan şirketlerine teşvik yoluyla taviz gündeme gelmiş midir?
Amerikalı şirket yöneticileri Türkiye’nin ne söylediğine değil, ne yaptığına bakacaktır. Türkiye’de yargının şimdiki durumu karşısında bir Amerikalı şirket sahibinin, Türkiye’de istediğim üzere yatırım yapabilirim, diyeceğinden emin değilim. Lakin el altından çok büyük ödünler vermek suretiyle tahminen cezbedilebilir. Bunun gerçek yolu evvel hukuk, sonra ekonomiyi düzeltmektir. Yoksa Cumhurbaşkanı’nın telekonferansla verdiği sözlerle hareket edeceklerini zannetmiyorum.
ABD, KÜRTLERE DAYANAĞINI SÜRDÜRECEKTİR
– İktidar Brüksel doruğu öncesinde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı’nı HDP’ye karşı harekete geçirdi. Biden, demokrasiyi önceleyen bir başkan olarak mevzuyu masaya getirir mi?
Türkiye’nin başta Kuzey Suriye’deki Kürtler olmak üzere genel olarak Kürt siyaseti konusunda Amerika ile ayrıştığını biliyoruz. Bu mevzuyu Biden lisana getirmese Türkiye’nin ortaya atabilir, “Bakın biz müttefikiz. Buna karşın müttefik ülkenin ulusal çıkarlarına karşıt hareket ediyorsunuz” diyebilir.
– Amerika geri adım atar mı?
Kürt konusu global siyaset izleyen bütün büyük devletler için ceplerinde hazır tutmak istedikleri çok değerli bir bahistir. Zira Kürtler, dünyada “devleti olmayan en büyük halk” olarak tanınmaktadır. İran, Türkiye, Suriye, Irak; dört ülkeye yayılmışlar. Bu dört ülke de kendine nazaran önemli hassasiyetleri olan, Türkiye hariç petrol kaynaklarının üzerine oturan ülkeler. Münasebetiyle Kürt davasını büyük devletler, bu dört devleti diledikleri vakit rahatsız edebilecekleri bir kart olarak cebinde bulundurmak isterler. Amerikalılar Kürt sıkıntısındaki takviyesini devam ettireceklerdir. Ruslar da Kürtleri destekliyor fakat Amerikalıların Ruslardan farklı bir nedenleri daha var; İsrail’in güvenliği… Münasebetiyle Amerika’nın Kuzey Suriye’deki Kürtleri desteklemekten vazgeçmeleri kelam konusu değildir. Yüzüne karşı farklı bir şey söyleseler dahi, Türkiye’nin “Bunun ardında bir şey var” diye tereddüt etmesi gereken bir mevzudur. Tahminen Amerika’nın birtakım şeyleri yapmaktan vazgeçmek suretiyle Türkiye’ye bir adım atması kelam konusu olabilir, yarar budur.
– Yapar mı?
Mesela kumandan mevkilerinde büsbütün Kürtlerin bulunduğu Suriye Demokratik Güçleri üzere yapıları biraz yumuşatmak suretiyle Türkmenlerin ve Arapların da aktif olduğu bir hale getirirler mi, bu yarar olabilir.
– Demokrat Senatör Bob Menendez, geçenlerde bir oturumda “Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki Türkiye’nin bir dizi provokatif aksiyonu var” diye konuştu. Beyaz Saray’ın ne yapmayı planladığını sorarken gözdağı mı veriyordu?
Menendez, buna misal şeyleri geçmişte de söyledi. Samimi olarak Beyaz Saray’ın nereye kadar gidebileceğini sorgulama formunda düşünmek lazım ve gerek Senato’da gerek Temsilciler Meclisi’nde Demokratların da Cumhuriyetçilerin de ittifak ettiği Türkiye aleyhtarı tavırlar var. Amerika’da yasamanın yürütmeyi denetlemesi lafı güzaftan ibaret değildir. Amerika’da bu iyi işletiliyor ve Türkiye’ye karşı olan birçok insan bunu sıklıkla lisana getiriyor.
Cumhuriyet
