Ay tutulması: 26 Mayıs’taki Kanlı Ay tutulması nedir, tutulmalara neden farklı isimler verilir?

Getty Images

Tutulmalar göz kamaştırıcı astronomik olaylar ortasında yer alır ve dünyada milyonlarca kişinin ilgisini birebir anda gökyüzüne çevirir.

Ay ve Güneş tutulmalarını izlemek isteyen insanların yeni bir turizm alanı yaratmış olmasına şaşırmamalı.

Bir sonraki tutulma, 26 Mayıs’ta Doğu Asya, Avustralya ve Pasifik ile Amerika boyunca gözlenebilecek bir Kanlı Ay Tutulması.

Lakin bu, tutulma cinslerinden sadece biri.

Şili Özerk Üniversitesi Bilim Bağlantısı Merkezi’nden astrofizikçi Juan Carlos Beamin, “Resimli Astronomi” isimli kitabında, “Genellikle iki tip tutulmadan bahsedilir: Ay tutulması ve Güneş tutulması. Fakat teknik olarak iki yıldızın dahil olduğu üçüncü bir tip daha vardır” diyor.

Tutulma tiplerini ve kendi içlerindeki çeşitlerini derledik:

GÜNEŞ TUTULMASI

Ay, Dünya etrafındaki hareketi sırasında Güneş ile gezegenimiz ortasında hareket ederken nadiren Güneş ışığını bloke eder ve Güneş tutulması meydana gelir.

BBC

Öteki bir deyişle, Ay’ın gölgesi Dünya yüzeyine düşer.

Güneş tutulmalarının da tipleri vardır ve Ay’ın ne kadarlık gölgesinin Dünya’ya düşeceğine nazaran farklılık gösterir.

Tam Güneş tutulması

Tam Güneş tutulması sırasında Güneş, Dünya ve Ay o denli hizalanır ki, Ay gezegenimizin muhakkak kısımlarında Güneş ışığını büsbütün bloke eder ve kısa müddetliğine havanın kararmasına neden olur.

NASA’nın sözleriyle, tam Güneş tutulmalarını astronomik bir tesadüfe borçluyuz. Güneş Ay’dan 400 kat daha büyüktür ve tıpkı vakitte Dünya’ya 400 kat daha uzaktır.

NASA bu durumu şöyle açıklıyor:

“Buradaki geometri şunu söylüyor: Şayet kusursuz biçimde hizalanırlarsa, Dünya’nın muhakkak bölgelerinden bakıldığında Ay, Güneş’in yüzeyini büsbütün kapatıyor ve tam Güneş tutulması meydana geliyor.”

NASATam Güneş tutulmasında Ay, Dünya’ya ulaşan Güneş ışığını büsbütün kapatır.

Dünya üzerinde sadece küçük bir kısımda Ay, Güneş ışığını büsbütün bloke eder. Tam tutulmanın görülebildiği noktaların dışında Güneş tutulması modüllü olarak görülebilir.

Tam tutulma görülen noktalardan uzaklaştıkça, Güneş’in daha küçük bir kısmının Ay tarafından örtüldüğü görülür.

Şilili astrofizikçi Beamin, “Teoride, en uzun Güneş tutulması 7 dakika 32 saniye sürebilir” diyor.

Öte yandan bu gök olayı sanıldığı kadar “nadiren” gerçekleşmez: Her 18 ayda bir Güneş tutulması yaşanır.

Asıl ender olan, tam Güneş tutulmasının tıpkı noktadan tekrar görülebilmesidir, ki bu her 375 senede bir gerçekleşir.

Bu yıl 4 Aralık’ta da tam Güneş tutulması yaşanacak lakin bunu büsbütün deneyimlemek için Antartika’da olmanız gerekiyor.

Halkalı Güneş tutulması

GettyHalkalı Güneş tutulmasında Ay Güneş’i tam olarak kapatamaz ve halka biçiminde ışık Dünya’ya ulaşır.

Ay, Dünya’dan daha uzak olduğu vakitlerde daha “küçük” görünür ve bu pozisyonundayken Güneş ışığını tam olarak kapatamaz.

Bu türlü vakitlerde Güneş’in etrafında bir halka görünümü olur ve ortasında Ay’ın silüeti görülebilir. Buna Halkalı Güneş tutulması denir.

Tam Güneş tutulmasında olduğu üzere Halkalı Güneş tutulmasını da Dünya’da izleyebileceğiniz noktalar bir rota oluşturur.

10 Haziran 2021’de de Kanada’nın makul kısımlarından, Grönland adasından ve Rusya’dan tam olarak görülebilecek Halkalı Güneş tutulması yaşanacak.

NASA’ya nazaran bu tutulma, nadiren de olsa 10 dakikadan fazla izlenebilir lakin ekseriyetle 5-6 dakikadan fazla sürmez.

Melez Güneş tutulması

Getty Images2013’ün Kasım ayında, melez Güneş tutulmasının Kenya’daki görünümü.

Şilili astrofizikçi Beamin, bu gök olayını şöyle açıklıyor:

“Ay, Güneş’i büsbütün kapatacak uzaklıktadır lakin tam tutulma olmadan evvel az da olsa Dünya’dan uzaklaşır ve Güneş’i kapatamaz ve yaşanan olay bir Halkalı Güneş tutulmasına dönüşür.”

Tam aksisi de mümkün: Halkalı tutulma olarak başlayan olay, Ay’ın Dünya’ya yaklaşmasıyla Tam Güneş tutulmasına dönüşebilir.

Melez tutulmalar tüm Güneş tutulmaları içinde yüzde 4’ü oluşturur. NASA, son olarak 2013’te Melez Güneş tutulması görüldüğünü, 20 Nisan 2023’te Endonezya, Avustralya ve Papua Yeni Gine’den izlenebilecek bir tane daha görülebileceğini söylüyor.

AY TUTULMASI

AFP2010 yılında Ay tutulmasının farklı evreleri.

Ay tutulması, Dünya’mız Güneş ile Ay ortasına girerek Ay’a düşen ışığı kestiğinde gerçekleşir.

Bir diğer deyişle, Ay tutulması sırasında Dünya’nın gölgesini Ay üzerinde görebiliriz.

Güneş tutulmasından bir farkı da şudur: Güneş tutulmasının ne kadar görülebileceği, Dünya üzerindeki gözlemicinin pozisyonuna bağlıdır. Ay tutulmasında ise gezegenimizin neresinde olursanız olun, Ay gökyüzünde görülebildiği surece Ay tutulmasını da izleyebilirsiniz.

Güneş tutulmasının derecesi de coğrafik pozisyona bağlıyken Ay tutulmasında gözlemcinin coğrafik pozisyonu, tutulmanın derecesini belirlemez.

Ay tutulmalarının da üç tipi vardır:

Tam Ay tutulması (Kanlı Ay tutulması)

NASA’ya nazaran Tam Ay tutulması sırasında, Ay ve Güneş, Dünya’nın tam karşıt istikametlerinde hizalanır.

NASA, “Ay bütünüyle Dünya’nın gölgesinde kalıyor olsa da, bir ölçü Güneş ışığı Ay’a ulaşır” diye ekliyor.

Fakat bu Güneş ışığı Dünya’nın atmosferinden geçerken, mavi ışığın büyük kısmı atmosfer tarafından filtrelenir ve Ay kırmızı görünür. Bu nedenle bu olaya “Kanlı Ay tutulması” da denir.

NASATam Ay tutulması sırasında atmosferde filtrelenen ışıklar nedeniyle Ay kırmızı bir görünüm alır.

Dünyamızın yarıçapı, Ay’ınkinin dört katı genişliğinde olduğu için, gölgesi de geniştir ve tam Ay tutulması 104 dakikaya kadar sürebilir.

26 Mayıs 2021’de tanıklık edeceğimiz de tam olarak bu.

Dünya’nın yarıçapı Ay’ınkinin dört katı olduğundan tam Ay tutulması 104 dakika kadar görülebilir.

Güney Amerika, Güneybatı Asya, Avustralya ve ABD’nin batısında bulunan gözlemciler, gökyüzünün açık olması durumunda bu gök olayına 14 dakikalığına tanıklık edebilecekler.

Tutulma, Dünya’ya çok yakın bir noktada gerçekleştiğinden ‘Süper’, Mayıs ayında gerçekleştiği içinse “Çiçek” eki getiriliyor ve 26 Mayıs’ta yaşanacak tutulmaya bu nedenle “Süper Çiçek Kanlı Ay” ismi de veriliyor.

Kesimli Ay tutulması

İsminden de anlaşılabileceği üzere, kesimli Ay tutulmasında Ay’ın sadece bir kısmı Dünya’nın gölgesinde kalır.

Tutulmanın derecesine nazaran, koyu kırmızı ve bazen de kömür grisi bir gölge görülebilir.

Bu renkler, gölgede kalan ve ışık alan bölgeler ortasındaki farklılıktan kaynaklanır.

NASA’ya nazaran kesimli Ay tutulması yılda iki sefer gerçekleşir.

Bir sonraki kesimli Ay tutulması 18-19 Kasım’da bekleniyor ve Kuzey-Güney Amerika’dan, Avustralya’dan ve Avrupa ile Asya’nın muhakkak kısımlarından izlenebilecek.

Getty ImagesAy tutulmaları sırasında Dünya, Güneş ile Ay ortasında kalır ve Ay üzerinde Dünya’nın gölgesi oluşur.

Gölgeli Ay tutulması

Bu olay, Ay Dünya’nın yarı gölgesinden geçerken gerçekleşir ve daha zayıf bir gölge oluşur.

Hasebiyle bu tutulmalar daha az besbellidir ve insan gözü tarafından çarçabuk algılanamaz.

Bu nedenle bu tutulmalar ekseriyetle gök olayları takvimlerinde kendisine yer bulamaz.

Yıldız tutulmaları

Tüm tutulmalar Güneş ve Ay ortasında gerçekleşmez. Uzaklardaki yıldızlar ortasında da tutulma olabilir.

Şilili astrofizikçi Beamin, “Yıldızların yaklaşık yarısı, iki ya da daha çok yıldızla sistem halinde bulunur. Galaksimizde birçok yıldız, ortak bir kütle merkezi etrafında hareket halindedir ve bu hareketleri sırasında tutulmalar gerçekleşir” diyor.

Cumhuriyet